Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

Оптик толали кабелларни пайвандлаш. 
Оптик толали 
кабелларни пайвандлашда FSM-30S пайвандлаш аппаратидан 
фойдаланилади ва асосан кварцдан тайѐрланган оптик толаларни 

---

199 
пайвандлаш учун ишлатилади. Бу аппарат билан бир модали 
(SM), кўп модали (MM), аралаш дисперсияли (DS), кесиб 
ажратадиган сурилган частотали (CS), эрбия билан лигерланган 
(ED) толаларни пайвандлаш мумкин. Шулар қаторида титан 
қобиқли ва углерод қатламли толаларни ҳам пайвандлаш имкони 
бор. Пайвандлаш аппарати автоматик тарзда толалар орасидаги 
оралиқни ўрнатади, тола ўзагини ва қобиғини юстировкалайди, 
ўрнатилган микропроцессор ѐрдамида пайвандланган толалар 
жойлашганлигига кўра йўқотишларни баҳолайди. 
Ўзак юстировкаси SM, DS, CS турдаги толалар учун 
қўлланилса, қобиқ юстировкаси MM, ED турдаги толалар учун 
қўлланилади. 
Пайвандловчи аппаратга уч турли атроф муҳит датчиклари 
ўрнатилган: босим датчиги, термометр ва гигрометр. Бу учала 
датчик электр ѐй қувватини атмосфера босими, харорати ва 
намлиги ўзгаришига қараб тўғрилайди. Пайвандлаш аппарати 
термо сиқилувчи гилъзани қиздириш учун ўрнатилган қиздириш 
ускунасига эга. Пайвандлаш аппарати ўзгарувчан токда 85-265 В 
кучланишда ѐки ўзгармас токда 10-15 В кучланишда ишлайди. 
3.3.6.9. Оптик толали ўлчов асбобларидан
фойдаланишда хавфсизлик техникаси 
Бир неча йиллар давомида саноатнинг ривожланиши 
туфайли биз айни бир тўлқин узунликда ишлайдиган турли хил 
қувватга эга бўлган нурланиш манбаларига эгамиз (3.2-жадвал). 
Оптик толали тизимларда уларнинг уч тури ишлатилади: 
светодиодлар, оддий лазерлар ва вертикал резанаторли ташқи 
нурланган лазерлар (Вертиcал-Cавитй Сурфаcе-Емиттинг Ласер – 
ВCСЕЛ). Бу билан бирга бу уч хил турдаги қурилмаларнинг ҳам 
бир неча кўринишлари мавжуд. Буларга Фабри-Перо резонатор 
ва тақсимланган тескари алоқали лазерлар, шунингдек ташқи ва 
фронтал нурланган светодиодлар киради. Бундан ташқари, оптик 
сигналларни 
кучайтириш 
учун 
кучайтиргичлар 
кенг 
қўлланилади, шу билан бир қаторда ярим ўтазгичли 
(Семиcондуcтор Оптикал Амплифиер – СОА) ва бойитилган 
эрбием толага асосланган анча кенг тарқалган кучайтиргичлар 
(Ербиум-Допер Фибер Амплифиер – эДФА) ҳам ишлатилади. 

---

200 
3.2-жадвал 
Телекоммуникациядаги нурланиш манбалари 
Тўлқин узунлиги 
(спектр) 
Қўлланилиши 
Синф 
(одатта) 
632 дан 670 гача 
(кўринарли 
қизил) 
Полимер толали ва оптик толали 
алоқа ўрнатгичларда. 
2 ва 3А 
850 (инфрақизил) 
Кўп моддали ишлатишларда, 
светодиодлар. 
1 
Кўпмоддали ишлатишларда, 
лазерлар 
1 
Кўпмоддали ишлатишларда, 
ВCСЕЛ лазерлари 
3 тадан 1 
980 (инфрақизил) 
Бойитилган эрбиемли оптик 
кучайтиргичлар учун қувват 
берувчи лазерлар 
3 тадан 1 
1300 
(инфрақизил) 
Кўп моддали ишлатишларда. 
1 
1310 
(инфрақизил) 
Бир моддали ишлатишларда 
1 
Ярим ўтказгичли оптик 
кучайтиргичларда 
3 тадан 1 
1480 
(инфрақизил) 
Бойитилган эрбиемли оптик 
кучайтиргичлар учун қувват 
берувчи лазерлар. 
3 тадан 1 
1550 
(инфрақизил) 
Бир моддали ишлатишларда 
1 
Кўчирилган эрбиемли тола 
кучайтиргичларида 
3 
Кабелли телевидения 
тизимларида 
3 
1625 
(инфрақизил) 
Бир моддали ишлатишларида 
1 
Баъзи лазерлар, шунингдек ВCСЕЛ турдагилари, бир йўла 
икки синфнинг кўрсатгичлари билан белгиланган, чунки улар 
турли хил қувват ва ҳар хил қўлланилиш соҳаларида 
ишлатилиши билан фарқ қилади. 
 

---

201 
Оптик тола билан ишлашда кўриш қобилиятини пасайтириш 
даражасига қараб нурланиш манбаларини турлаш, оптик толалар 
билан ишлаш ва кимѐвий моддаларни ишлатиш усулларига 
алоҳида эътибор қаратиш талаб этилади. 
Оптик толали телекоммуникация тизимларида ўлчов 
асбобларидан фойдаланишда қуйидаги қоидаларга амал қилиш 
талаб этилади: 
1
Ўлчов асбобини электр тармоққа улашдан олдин уни эрга 
улаш керак. 
2
Тармоққа уланган асбобни қизиш даражасига этгунча 
кутиш лозим. 
3
Электр тармоқдаги кучланиш стабил бўлиши ва тез 
ўзгарувчан тебранишлар бўлиши мумкин эмас. 
4
Оптик модулятор электр тармоққа уланишидан олдин 
ўчирилган ҳолда бўлиши керак. 
5
Ўлчов ишларини бажариш вақтида оптик нур 
тарқатувчиларни кўзга ѐки танага йўналтириш қатъиян ман 
этилади. 
6
Тўлқин 
узунликлари 
оптик 
нур 
тарқатувчи 
диапазонларига мос тушмаса ишлатиш ман этилади. 
7
Асбобни юқори сезувчан юзасини ҳўл ѐки ифлос 
латталар билан артиш (тозалаш) ман этилади. 
8
Ўлчов ишлари бажарилгандан сўнг лазер ва фото қабул 
қилгичларни кириш жойлари қопқоқчалар билан ѐпилиши керак. 
9
Қўшиш муфталарини ишлатишда эхтиѐткорлик билан 
ишлаш. Бунда техник ходим оптик толаларга ишлов беришда 
хавф борлигини билиши керак. 
Нурланишни аниқлашда ишлатиладиган қурилмалар ичида 
энг кўп тарқалгани оптик қувватни ўлчагичлардир. Улар турли 
хил тўлқин узунликдаги нурланиш қувватини ўлчайдиган 
фотодетекторлардан ташкил топган. Бундан ташқари бошқа 
қурилмалар ҳам ишлатилади – мос равишдаги электрон 
активлаштирилганда уларга тушган инфрақизил нурланишни 
пайқай оладиган фотосенсерли карталар, 800 ва 1300 нм тўлқин 
узунликдаги инфрақизил нурланишни кўзга кўринадиган 
нурларга ўзгартириб берадиган инфрақизил кўриш қурилмалари. 
Кейинги ускуна ѐрдамида кўпинча нурланиш манбааларининг 
қувват характеристикаси аниқланади. 

---

202 
Маълумотларни узатишнинг оптик техникаси билан 
ишлаѐтган мутахасислар албатта ҳар бир тола фаол ҳолатда 
бўлиши мумкинлигини эсга тутган ҳолда йўл тутиши керак, 
шунинг учун ҳеч қачон узатгичнинг кириш тешигига ѐки 
коннекторнинг устки қатламига қараш мумкин эмас. 
Оптик кабель тизимларининг элементларини кўриб 
чиқаѐтганда энг намунали қурилма микроскоп ҳисобланади. Бу 
қурилма толанинг устки қатламини ўрганишга имкон беради, 
лекин ундан чиқаѐтган инфрақизил нурланишни кўришга имкон 
бера олмайди. Тола устки қатламининг қайта ишланиш сифатини 
назорат 
қилиш 
учун 
200-400 
марта 
каттайтирадиган 
микроскоплардан фойдаланилади. Одатда кўзни ҳимоя қилиш 
учун уларга нурланиш даражасини тўлқин узунлигига боғлиқ 
ҳолда 2-35 дБ га кучсизлантирадиган лазер фильтри ўрнатилади. 
Фильтрли микроскоплар оддийсидан кўра анча қиммат, лекин 
хафсизроқдир.
Оптик кабель тизимларини ўрнатишда керак бўладиган 
қурилмалар 
жамланмасида 
жойлашган, 
30-100 
марта 
каттайтирадиган микроскоплар кўпинча фильтрга эга бўлмайди. 
Улар билан ишлашда кўзга жароҳат етказиш эҳтимоллиги жуда 
катта. Шунинг учун бундай турдаги ускуналарни тола қайта 
ишлаш сифатини текширишда ҳам, техник хавфсизлик 
талабларининг қондирилаѐтганини текширишда ҳам ишлатиш 
тавсия этилмайди. Ҳар қандай ҳолатда ҳам, бундай 
микроскопларни ишлатаѐтганда фойдаланувчи ҳар доим кўзни 
лазер нурланишидан ҳимоя қиладиган кўзойнак тақиши шарт. 
Оптик кабель тизимларининг кўпчилигида махсус шишали 
тола ишлатилади. Бундай турдаги тола зарур чидамлиликни 
таъминлаб беради, толага бўлган эътиборни пасайтиради ва 
ишлаб чиқарувчига уларни бир-биридан ажратиш учун ҳар-ҳил 
турдаги рангларга бўяш имконини беради. Коннекторларни 
монтаж қилишда ѐки кабелларни улаш жараѐнида қобиқ олиб 
ташланади. Устки қобиқ олиб ташланиши билан тола ҳимоясиз 
бўлиб қолади. 
Ташқи қобиқ олиб ташланиши билан тола ҳимоясиз қолади 
ва осон синади. Бунда толанинг майда заррачаларини тери остига 
тушиш эҳтимоллиги ошади. Иш столи усти толани қайта 
ишлашда тўғри келадиган ранг бўйича контрастлаштирувчи 

---

203 
қопламага эга бўлиши керак, бу эса янада хавфсиз ва қулай 
ишлаш шароитларидан биридир. Лабораториялар ва ишлаб 
чиқарувчи хоналарга қора, ѐруғлик қайтармайдиган ва турли 
кимѐвий унсурлар таъсирига чидамли, осон тозаланадиган ишчи 
қоплам тўғри келади. Столнинг тузилиши шундай бўлиши 
керакки, бунда стол четлари ва юзасида тола қолдиқлари 
йиғилмаслиги керак.
Ташқи 
муҳит 
шароитларида 
қора 
юмшоқ 
юзали 
гиламчалардан фойдаланиш тавсия этилади. Уларнинг асосий 
афзаллиги: енгил, ихчам, осон йиғилади ва асбоблар қутисида 
сақланиши мумкин. Асосан 3 хил ишчи столлардан 
фойдаланилади. Телекоммуникация хоналари учун кичкина 
енгил столлар мос келади. Ундаги хавфсиз иш муҳити 
қайтармайдиган қатлами ва тола бўлакларини сақлаш учун 
мўлжалланган контейнерлар ҳисобига таъминланади. Кабеллар 
ишлаб чиқарувчилар учун янада узун ва баландлик бўйича 
ростлаш имконига эга столлар мос келади. Шу билан бирга улар 
яхши 
ѐритилган, 
кўзойнаклар 
ва 
кабелларни 
турли 
шикастланишлардан 
ҳимояловчи 
мосламалар 
ҳамда 
маҳкамловчи қурилмаларга эга бўлиши керак. Иш жойи
газразрядли лампалар орқали ѐритилиши керак.