Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

6.3.3 Коммонер қонунлари 
Коммонер (1974й.) қонунлари оддий ва ҳаѐтийлиги билан 
ажралади ва улар қуйидагича ифодаланади: 
1. Ҳамма нарса бир-бири билан боғлиқ. 
2. Ҳамма нарса қаѐққадир кетади.
3. Табиат – яхши билади.
4. Ҳеч нарса бекорга берилмайди. 
Биринчи қонун шуни ифодалайдики, табиатда бир-бири 
билан боғлиқ бўлмаган ҳодисалар бўлмаганлиги каби, инсоннинг 
ҳар қандай фаолияти уни ўраб тўрган атроф-муҳитда ўз аксини 
топади. Бу ички динамик тенглик қонунида ўз аксини топган 
бўлиб, у қуйидагича ифодаланади. Модда, энергия, маълумот ва 
алоҳида табиий тизимларнинг динамик сифати ўзаро шундай 
боғланганки, бу кўрсаткичларнинг бирортасининг ўзгариши, 
бошқаларида ҳам ўзгариш юзага келишига сабаб бўлади, лекин 
моддий, энергетик, маълумот ва тизимнинг динамик сифати 
умумий ҳолда сақланади. 
Табиий занжир реакцияси, ўз навбатида ҳодисалар занжири 
ўзи билан боғланган бошқа ҳодисаларни ўзгаришига олиб келади. 
Масалан: чанглантирувчи ҳашоратларнинг қирилиб кетиши, 
ўсимликларнинг ҳосилдорлиги, уларнинг чатишиб янги тур 
пайдо бўлишига таъсир этади ва бу ўз навбатида ўсимликларнинг 
меваси, танаси, уруғи билан озиқлануви ҳайвонот турларининг 
йўқолишига олиб келади. 
Табиий тизимлардаги ўзаро ҳаракат, сифат жиҳатдан бир хил 
эмас. 
Бир 
кўрсаткичнинг 
кучсиз 
ўзгариши 
бошқа 

---

270 
кўрсаткичларнинг кучли ўзгаришига олиб келиши мумкин. Катта 
ўзгаришлар алоҳида экотизимлардан биосферага ўта туриб 
глобал жараѐнлар ўзгаришига олиб келади. Бундан иккинчи 
эволюцион қонунлар, эволюцион йўналиш қонуни ва 
эволюцияни орқага қайтмаслиги қонуни келиб чиқади 
(Л.Долло). 
Биринчи 
қонун 
қуйидагича 
ифодаланади: 
эволюциянинг умумий йўналиши тарихий мавжудликнинг 
ўзгариб турадиган шароитига мослашишга қаратилган. 
Организмлар ѐки уларнинг авлодлари дастлабки ҳолатига қайтиш 
мумкин эмас.