Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

Корпускуляр қисм:
- 

нурлар-И (гелий ядроси); 
- 

нурлар- И (электронлар). 
- нейтронлар 
Ионли нурлар 2 хил: ўтувчанлик (бирор материал ѐки модда 
орқали ўтиш хусусияти) ва ионлаш хусусиятлари билан 
характерланади. 
Ионли нурланишлар ўлчов бирлиги – Рентген (Р). Инсон учун 
ўлимга олиб келувчи миқдори – 500-600 Р. Тўлиқ иш кунида 
нурланишнинг рухсат этилган миқдори – 0,5Р. Ионли 
нурланишлар ичида энг хавфлиси 
(гамма) нурланиш 
ҳисобланади. 
Нурланиш фаоллиги ўлчов бирликлари: 
1 Беккерел (Бк
) – бир секундда ядронинг 1 марта тушиши; 
Кюри
(ки) 
– 
муҳитни 
радионуклидлар 
билан 
ифлосланганлигини баҳолаш учун ишлатилади. 1 Ки =3,7 10
10
БкА. 
 Нурланишнинг экспозицион дозаси
– нурланишнинг 
ионлаш қобилияти билан характерланади. 


---

143 
 Эквивалент доза
– ионли нурларнинг тирик тўқималарга 
таъсири билан характерланади. Ўлчов бирлиги – Зиверт (Зв). 1 
Зв=100Бэр.
Бэр
– Рентгеннинг биологик эквиваленти. 
Ионли нурланишларнинг биологик таъсири.
Ташқи нурланиш – 
организмдан ташқарида юзага келадиган 
нурланиш манбалари таъсири. 
Ички нурланиш
– организм ичидаги нурланиш манбалари 
таъсири. Ички нурланишда корпускуляр нурланиш хавфли 
ҳисобланади. Ташқи нурланиш учун тери қатлами табиий ҳимоя 
қобиғи ҳисобланади. Инсон организмида сувнинг ионлашув 
жараѐни биологик таъсирга олиб келади. Бунда ОН ионлари 
ҳосил бўлади ва у гидроксиль гуруҳга кириб, оксидланиш 
жараѐнини тезлатади, биохимик реакцияларни бузилишига ва 
оқибатда:

қон томирлари функциясини бузилишига; 

қоннинг қуйилиш (ивиш) меъѐрини бузилишига; 

қон томирларини заифлашиши ва мўртлашувига;

ошқозон-ичак фаолиятини ѐмонлашувига; 

иммунитетнинг камайишига; 

организмнинг умумий ишдан чиқиши (силласи қуриб, озиб-
тўзиб, ҳолсиз бўлиш ҳолатларини юзага келиши)га олиб 
келади.
Нурланишнинг 2 хил таъсири кузатилади: нурланиш 
таъсирининг бошланиш даври ва кучли таъсир. 
Нурланиш таъсирининг бошланиш даври – нурланишнинг 
биологик таъсири бўлиб, нурланиш таъсирида инсон соғлиғида 
салбий ўзгаришлар содир бўла бошлайди, таъсирнинг кучайиши 
эса дозага боғлиқ ҳолда ўзгаради.