Quyosh energetikasi

1.4. Quyosh nurlanishi oqim zichligi.

Quyosh Yer sharini yorug’lik va issiqlik bilan ta’minlab turuvchi birdan-bir manbaidir. U Yerga nisbatan diametri 109marta, sirti 11,9 ming, xajmi 1,3 mln. va massasi 332,5 ming marta katta bо‘lgan gazsimon shardir. Quyosh Yer sharidan qariyb 150 mln. km uzoqlikda joylashgan bо‘lib, bu har sekundda koinotga 3,83 • 10²⁶joul miqdorida issiqlik energiyasini sochadi. Bu Sirdaryo GRESining quvvatidan 1,3 • 10¹⁷ marta kattadir.

Quyosh atrofidagi har bir planeta о‘z kesim yuzining kattaligiga va Quyoshga nisbatan uzoqligiga qarab tegishli miqdordagi energiyani oladi. Jumladan, Yer shariga har sekundda tushayotgan energiya miqdori Quyosh sochayotgan barcha energiyadan 2,2 mlrd. marta kam bо‘lib, 17,4 - 10¹⁷ joulni tashkil etadi. Bu energiyaning 36 %ini atmosfera qatlami qaytaradi, 17%ini yutib qoladi, qolgan qismigina Yer sirtiga yetib keladi. Yetib kelgan energiyaning yarmi dengiz va okean suvlarini bug‘latish uchun sarf etiladi, 1% ini о‘simliklar dunyosi iste’mol etishini hisobga olgan taqdirda ham, qolgan energiya miqdori yiliga 35- 10¹⁷ kVt. soatni tashkil etadi. Bu esa bir kecha-kunduzda butun insoniyat iste’mol qilayotgan jami energiyadan qariyib 39 ming marta kо‘pdir. Bunday katta ener­giyadan tо‘liq foydalanish imkoniyati yо‘q, albatta. Shunday bo’lsa ham, 200x100 km² maydonga tushayotgan Quyosh nuri, gelioqurilmalar foydali ish koeffitsiyenti (FIK.) hisobga olingan taqdirda ham 1980 yilda mamlakatimizda ishlab chiqarilgan jami energiyaga tengdir! Bir qarashda bu maydon katta bо‘lsada, u О‘zbekistondagi chо‘llarning faqat 10 %ini tashkil etadi.

Quyosh har sekundda 4 mln. tonna yoki yiliga 1,36-10¹⁴ tonna miqdordagi massani nurlanish orqali yо‘qotib tursa ham, undagi geliyning vodorodga uzluk- siz aylanib turishi hisobiga ajralib chiqayotgan nur energiyasi koinotga yana bir necha yuz milliard yillar davomida sochilib turadi. Shuning uchun ham Quyosh energiyasi — radiatsiyasidan to’liq va samarali foydalanish masalalari tobora muhim о‘rin egallamoqda.

Yer sirtiga yetib kelayotgan radiatsiya yig’indi radiatsiya (Q) bо‘lib, u parallel nur shaklida tushayotgan tо‘g‘ri radiatsiya (S) va atmosfera qatlamidan sochilib kelayotgan (D) radiatsiyalar yig’indisidan iborat:

(1.2)

Bunda h° — Quyoshning gorizontga nisbatan balandligi (astronomiyada sayyoralar balandligi burchak о‘lchovlarida о‘lchanadi). Bu balandlik joyning geografik kengligiga ( ), Quyoshning og‘ish burchagiga ( ), vaqtga ( ) bog‘liq bо‘lib, bu kattaliklar orasidagi о‘zaro bog‘lanish esa sferik trigonometriya formulalari orqali aniqlanadi.