Quv ishlari bo`yicha direktor o`rinbosari

10-Mavzu: Bozor monopoliyasi

Monopoliya shunday bozorki, bunda bitta sotuvchi, xaridorlar esa ko‘p. Shuning uchun bunday bozorga boshqa ishlab chiqaruvchilarnin sotuvchilarning kirishi qiyin, kira olmaydi.

Monopoliya — bozorda hukmronlik qilish. Haqiqiy monopolistningo'xshash raqobatchilari bo'lmaydi. Monopolist yagona ishlab chiqaruvchi,shu tovarni iste’molchiga yetkazib beruvchi bo'lganligi uchun uning mahsulotining (yoki xizmat ishlarining) bahosi bozor talabi egri chizig'i bilan aniqlanadi. Masalan, olmos yoki ≪Poloroid≫fotoapparatini ishlab chiqaruvchi firma yoki joylardagi mahalliy teleko'rsatuv kabellari kanalining ko'proq qismiga egalik qiluvchilar, uzoq joydagi kichik bir shaharchadagi bittagina baqqollik do'koni (oziqovqatdo'koni) yoki yirik shaharlardagi mahalliy joylarda telefon aloqasi xizmatlarini bajaruvchilar, elektr bilan ta ’minlovchilar va hokazolar o'z mahsulotlarini kamroq sotsalar yoki xizmat ishlarini hajmida bajarsalar bozor bahosini ko'tarilishiga va monopol hokimlikka erishadilar. Sotuvchi mahsulotini ishlab chiqarish hajmini kamaytirib borish, cheklab turish yo‘li bilan bahosini oshirishga erisha olsa, u monopol hokimlikka (yoki bozor ustidan hokimlik qilish) darajasiga chiqadi. Demak, monopolist bozorni o ‘z qo'lida ushlab turadi, sotish uchun mo‘ljallangan mahsulot ishlab chiqarish hajmini nazorat qiladi.

Bu fikr ≪monopolistning maqsadi yuqori baho belgilashi mumkin≫degani emas. Agar monopolist shunday qilganda edi, uning mahsuloti sotilmay, olgan foydasi kamayib ketgan bo'lar edi. Shuning uchun monopolist bozor qonunlariga rioya qilib ish yuritadi. Monopolist foydani maksimal darajaga chiqarmoqchi bo'lsa, bozor talabini va o 'z xarajatlarini aniqlab ish ko'rishi lozim. Iqtisodiy qarorlar qabul qilishda talabni va xarajatlami baholash, hisoblash hal qiluvchi ahamiyatga ega. Shunday ma’lumotlarga ega bo'lgandan so'ng ishlab chiqaradigan va sotadigan mahsulot hajmini, uning bahosini aniqlash to'g'risida bir qarorga kelishi zarur.