Qutblanish va qutblanish tekisligining aylanishi

1.1-rasm Qutblanish tekisligining aylanish hodisasi.

 =  ∙ d,

 - qutblanish tekisligining burilish burchagi: d – yorug‘lik nuri o‘tgan modda qatlamining qalinligi (plastinka qalinligi):  - burilish burchagi, bu qattiq jismlar uchun qalinligi 1 mm bo‘lgan plastinkaning burilish burchagiga teng. Kvars uchun bu kattalik:  = 5890 (natriyning sariq chizig‘i) uchun 21,7 ;  = 4047 uchun 48,9,  = 2147 uchun esa 236 va h.k.. Bu kattaliklar aylantirish qobiliyatiga ega bo‘lgan dispersiya o‘rinli ekanligini ko‘rsatadi. Qattiq moddalar bilan bir qator toza suyuqliklar va ko‘pgina moddalarning eritmalari yorug‘likning qutblanish tekisligini aylantirish qobiliyatiga ega bo‘ladi. O‘ziga tushayotgan yorug‘likning qutblanish tekisligini aylantirish qobiliyatiga ega bo‘lgan moddalar optikaviy jihatdan aktiv moddalar, qutblanish tekisligini aylantirish qobiliyati esa optikaviy aktivlik deb ataladi.

Eritmalarning aylantirish qobiliyati eritma qatlami qalinligiga va uning konsentratsiyasiga to‘g‘ri proporsional (Bio qonuni)

 = [] ∙ d∙ c,

bunda [] – aylantirish doimiysi: d – qatlam qalinligi: s – eritma konsentratsiyasi.

formuladan agar  ning qiymati ma’lum bo‘lsa, u holda berilgan d qatlam qalinligida qutblanish tekisligining  burilish burchagini o‘lchab, eritmadagi modda konsentratsiyasini aniqlash mumkin. Qand eritmasining aylantirish qobiliyati juda katta, shuning uchun bu hodisadan eritmalarda qandning konsentratsiyasini aniqlashda foydalanish mumkin. Bu maqsadda saxarometr deb nom olgan maxsus polyarizatsion qurilmalardan foydalaniladi.