Qutblanish tekisligining aylanishi. Saxarometr. Zeyeman va Shtark effektlari reja

Zeyeman va Shtark effektlari
е va m lar mos ravishda elektronning zaryadi va massasi.
В – tashqi maydon induksiyasi.
Oddiy Zeyeman effektini Lorens nazariy tushuntirdi. Bu nazariyaga asosan atomda elektronlar mumkin bo‘lgan yo‘nalishda qutblangan 0 chastotali garmonik tebranib, xuddi shunday chastotali elektromagnit nurlar chiqaradi.
Elektronning murakkab harakatini Z o‘qi bo‘ylab tebranma va XOY tekislikda aylanma harakatlari yig‘indisi deb qarash mumkin. XOY текисликда aylanma harakati bir xil ehtimollik bilan 2 xil soat strelkasi bo‘ylab va soat strelkasi yo‘nalishiga qarshi bo‘lishi mumkin.
Induksiyasi 0 dan В gacha ortib boruvchi tashqi magnit maydonda Faradey elektr yurituvchi kuch induksiyasi yuzaga kelib, elektronning tezlanish bilan harakatlanishiga, ya’ni energiyasining o‘zgarishiga olib keladi. Maydonning ortish vaqti elektronning xususiy aylanish davriga nisbatan har doim katta bo‘ladi. Elektronning orbita radiusi o‘zgarmasdan chastotasi orta boradi. Chastotasining o‘zgarishi
Zeyeman va Shtark effektlari
 =  В∙е/2m
Bu tajriba bilan mos keladi. Z o‘qi bo‘ylab elektronning qutblangan bunday bir-biriga qarama-qarshi aylanma harakati kuzatiladi.
Y o‘q bo‘ylab kuzatganimizda aylanma qutblanishga mos nurlanish o‘rniga, X yo‘nalishda tebranuvchi 0   chastotali nurlanish, hamda Z o‘q bo‘ylab tebranuvchi chastotasi o‘zgarmagan 0 chastotali nurlanishlar chiziqlari ko‘rinadi. Agar boshlang‘ich spektral chiziqlari juda murakkab strukturaga ega bo‘lsa, Zeyeman effekti murakkablasha borib uni faqat kvant mexanikasi yordamida tushuntirish mumkin.
Agar nurlanuvchi atomlar tashqi elektr maydoni ta’sirida bo‘lganda ham spektral chiziqlarni ajralishi kuzatiladi. Bu effektni birinchi marta 1913 yilda Shtark kuzatdi. Shtark effekti kuchli elektr maydonni talab qiladi. Uning qonuniyatini faqat kvant mexanikasi tushuntiradi