Qurilish vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

 
2.1Gips bog‘lovchi moddalar 
Gips  bog‘lovchi  moddalar  –  bu  kukunsimon  mineral  modda  boʻlib,  u  asosan 
suvli sulfat kalsiyni degidratatsiyasidan xosil  bo‘lgan mahsulotdir. Degidratatsiya – 
materialdagi  kimyoviy  va  fizik  birikkan  suvlarning  asta-sekin  yukolishi  va  undagi 
moddalarning parchalanishidir. 
Gips  toshini,  asosan,  aylanma  xumdonlarda,  buglanish  qozonlarida  yoki 
avtoklavlarda pishiriladi. 
Amalda  gipsni  qozonlarda  pishirib  olish  usuli  keng  tarkalgan.  Pulat  silindr  va 
tikka  ukka  urnatilgan  korgichdan  iborat  bo‘lgan  qozonga kukun  kilib  tuyilgan  gips 
solinadi.  Qozonning  diametri  buylab  turtta  isitgich  quvur  oʻtkazilgan.  Ular 
solinayotgan  xom  ashyo  gipsni  pishiradi  va  tayyor  mahsulot  qozon  tagidagi  galvir 
orkali gips yiguvchi xonaga tushadi. Ikki molekula suvi bo‘lgan kalsiy sulfatini 120 : 

---

16 
 
180
o
S da qizdirgandayok u uz xususiyatini uzgartiradi va tarkibidagi suv asta-sekin 
yukolib, degidratatsiyalanadi. Bunda  gips  toshi  1,5  molekula suvni  yoʻqotib, yarim 
molekula suvli gipsga aylanadi, bu esa quyidagi reaksiya bilan ifodalanadi: 
SaSO
4
 

 2H
2
O = CaSO
4
 

 0,5H
2
O + 1,5H
2
O 
Pishirish jarayonining davri va haroratiga qarab har xil turdagi pishirilgan gips 
bo‘ladi: 

  -  yarimgidrat  (quruq  muxitda  120-180
o
S  haroratda  xosil  bo‘ladi, odatda  aylanma 
xumonlarda va katta qozonlarda pishirib olinadi, markasi G-2-G-7); 

 - yarimgidrat (suvli muxitda 80-180
o
S haroratda xosil bo‘ladi, odatda avtoklavda 
pishiriladi, markasi G-10-G-25). 
150
o
S dan yuqori haroratda quruq muxitda pishirilganda kristallsimon 

 - yarimgidrat 
xosil  bo‘ladi,  unda  tolasimon,  yorikli  yuzalari  kuprok  bo‘ladi.  Qurilishda 
ishlatiladigan  gips  bog‘lovchi  moddalar  asosan 

  -  yarimgidratdan  iborat  bo‘ladi, 
tarkibida ogirligi  bo‘yicha  1% gacha suv  boʻlishi  mumkin. U  tez suvni shimish va 
qotish xususiyatiga egadir. 
Qolipbop  gips  (

  -  yarimgidrat)  yaxshi  kristallangan  tuzilishga  ega  bo‘ladi,  lekin 
qotishini boshlash davrida jarayon sekinrok boradi. 
Gips toshini 350-800
o
S haroratda pishirilganda, undan angidrit SaSO
4
 xosil bo‘ladi. 
U  tarkibiga  aktivator  (kotirish  xususiyatini  oshiradigan)  modda  qoʻshilgandagina 
qotish  xususiyatiga  ega  bo‘ladi  (aktivatorlar  -  kaliy  sulfat,  natriy  sulfat,  rux  sulfat 
yoki alyuminiy sulfat ogirligidan 3%  miqdorida, xamda portlandsement yoki kalsiy 
oksid ogirligidan 5% miqdorida qo‘shiladi). 
Qizdirish  vaqtida  harorat  600
o
S  dan  oshganda  kalsiy  sulfatni  parchalanishi 
boshlanadi: 
SaSO
4

 CaO + SO
2
 + 1/2O
2 
Xosil  bo‘lgan  modda  estrix-gips  deyiladi,  uni  tarkibida  SaSO
4
  dan  tashkari  kalsiy 
oksidi xam xosil bo‘ladi. U juda yuqori mustaxkamlikka ega bo‘ladi va 19 Mpa dan 
kup boʻlishi mumkin. 

---

17