Qurilish vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

3.2. Havoi qurilish ohagini islab chiqarish texnologiyasi 
SHaxtali  pechlar  balandligi  bo‘ylab  quritish,  
qizdirish,  pishirish  va  sovitish  bo‘limlariga 
ajratilgan.  Xumdonning  balandligi  20  m,  ichki 
diametri  4  m  gacha.  Xumdonga  solingan  120  t. 
ohaktosh  24  soatdan  so‘ng  bo‘lak  ko‘rinishidagi 
ohakka  aylanadi.  YOnilg‘i  xarajati  kuydirilgan 
ohakning 15...17 %ni tashkil etadi. 
4.1-rasm.    Xomashyo  bilan  yonilg‘i 
barabaniga  solinadigan  shaxta pech: 
1-shaxta;  2-solish 
mexanizmi; 3-lyuklar; 4- olish mexanizmi; 5- havo uzatuvchi; 6 – 
tutun gazlarni chiqarib tashlash; 7- ohakni omborga uzatish 
 
Havoda  qotuvchi  ohak  ishlab  chiqarishda 
tarkibida  asosan  SaSO
3
  bo‘lgan  hamma  tabiiy 
moddalardan  foydalanish  mumkin.  Ohakni  nazariy 
tarkibi 56% SaO va 44% SO
2
 dan iborat. Ko‘pincha 
zich  ohaktosh  va  bo‘r  ishlatiladi.  Ohaktoshlar  ko‘pchilik  hududlarda  uchraganligi 
uchun  bog‘lovchi  moddalar  ishlab  chiqarishda  keng  qo‘llaniladi.  Ohak  ishlab 
chiqarish texnolik jarayonini quyidagi asosiy qayta ishlovlardan xom ashyo qazish va 
uni tayyorlash, maydalash yoki so‘ndirishdan iborat. 
Havoda qotuvchi ohak karbonatli tog‘ jinslarini 900-1200
0
S da kuydirish yo‘li 
bilan  SO
2
  ni  mumkin  qadar  to‘liq  ajralib  chiqishi  SaSO  -  SaO  -  SO
2
  reaksiyasi 
asosida va keyinchalik bo‘lakli ohakni qayta ishlash bilan hosil qilinadi. Ohaktoshni 

---

64 
 
shaxta  pechlarida  (bo‘laklar  o‘lchami  8-20  sm)  va  aylanma  pechlarda  (5-40  sm) 
shuningdek  «qaynama»  qatlamli  qurilmalarda  kuydiriladi.  SaSO
3
  ning  termik 
parchalanish  900
0
S  da  boshlanadi,  xom  ashyo  xossalari  (zichligi  -  bo‘laklar 
o‘lchamlari)  hamda  pech  konstruksiyasiga  bog‘liq  holda  zavod  korxonalarida 
kuydirish harorati 1100 - 120
0
S ga teng. 
Kuydirish  natijasida  hosil  bo‘lgan  ohak  (qaynama)  hajmi  nazariy  jihatdan 
olingan  ohaktosh  2  marotaba  kam.  Haqiqatdan  ham  u  hammasi  bo‘lib  10-12%  ga 
kamayadi, bu hosil bo‘lgan qaynama o‘ta g‘ovakligini ko‘rsatadi. 
Kuydirilayotgan  moddaning  kuydirish  harorati  va  bo‘linish  vaqti  ohakning 
g‘ovakliligiga,  hajm  birligidagi  og‘irligiga,  katta  ta’sir  qiladi.  Harorat  oshishi  bilan 
kuydirish tezligi va shuningdek ishlab chiqarish unumdorligi ortadi. 
Ko‘pincha ohaktosh shaxta pechlarida kuydiriladi, chunki ulardan foydalanish 
oson,  yoqilgi  kam  sarflanadi.  Ishlab  chiqarishning  muayyanligi,  unumdorligining 
yuqoriligi bilan fazilatlanadi. Har qanday: qattiq, suyuq va gaz holatidagi yonilg‘ida 
ishlashi mumkin. 
Shaxta pechiga yuqoridan ohaktosh qavat-qavat qilib va qisqa alangali qattiq 
yoqilg‘i solinadi. Pech bo‘y baravariga shartli uch zonaga bo‘linadi: isitish, kuydirish, 
sovutish.  Pechning  pastki  qismida  sovutish  zonasiga  kuydirilgan  ohak  to‘qiladi. 
Pastdan berilgan havo ohak bo‘laklarining issig‘i hisobiga qiziydi va tepaga ko‘tarilib 
kuydirish  zonasiga  uchraydi.  Ushbu  zonaning  harorati  1200
0
S  ga  boradi.  Bu  yerda 
yonilg‘i  yonishi  natijasida  kalsiy  karbonat  parchalanib  SaO  va  SO
2
  hosil  bo‘ladi. 
Issiq gazlar ventilator orqali yuqoriga surilib modda va yonilg‘ining yuqori qavatlari 
isitiladi.  Isitish  zonasida  ohaktosh  quritiladi  va  tarkibidagi  organiq  aralashmalar 
kuyadi. Tayyor bo‘lgan mahsulotlar saqlanadigan omborga jo‘natiladi. 
 
Aylanma  pechlarda o‘ta  yuqori  navli kuydirilgan  ohak  olinadi, bunda  mayda 
bo‘lakchalar hamda oqimga qarshi prinsipidan foydalaniladi, lekin yonilg‘i ko‘p sarf 
bo‘ladi.  Shaxtali  va  aylanma  pechlardan  tashqari  ohakni  «qaynama»  qavatdan 
kuydirish uchun unumdorligi yuqori bo‘lgan asboblar ishlatiladi. 

---

65 
 
4.2-rasm. Ohak kuydirish aylanma pechi 
 «Qaynama»  qavatda  issiqlik  rejimi  bo‘yicha 
kuydirish  shaxta  pechlarida  kuydirishga  o‘xshaydi. 
Tuyilgan  ohaktosh  yuklaydigan  moslama  orqali 
pechning  tepa  qismi  5  zonaga  bo‘lingan  havo 
o‘tkazuvchi  teshiklari  bor.  Ventilator  bilan  yuqori 
zona  orqali  surilgan  havo  ohaktosh  qavatini  havoga 
to‘yintiradi.  To‘yingan  ohaktosh  to‘kuvchi  quvurlar 
orqali  bir  zonadan  boshqa,  zonaga  o‘tayotgan  tezlik 
bilan  issiqlik  almashadi  va  parchalanadi.  Bo‘lakli 
ohak  ishlatilishidan  oldin  tuyilishi  yoki  so‘ndirilishi 
kerak.  Ohakni  quvurli  tegirmonlarda  yopiq  siklda 
maydalanadi.  Uni  aktiv  mineral  qo‘shimchalar  bilan 
birga  (domna,  yoqilgi  shlaklari,  kul  va  h.k.) 
solishtirma 
yuzasi 
3500-5500sm
2
/g. 
gacha 
maydalanadi.