Qurilish vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

 
Oq va rangli sementlar 
Bu  sementlar  eng  avvalo  oqligi  yoki  boshqa  tiniq  ranglari 
bilan  farqlanadilar.  Ular  tarkibiga  oshirilgan  miqdordagi  SiO
2
  (23,5-25,5%)  Al
2
O
3
 
(5.5-7%)  va  oz  miqdorda  G‘ye
2
O
3
  (0,4-  0,5%)  qo‘shilgan  kam  temirli  klinkerdan 
tayyorlanadi.  Ularni  ishlab  chiqarish  uchun  karbonatli  va  qum  -  gilli  xom 
ashyolarning  eng  soflaridan,  xususan  kaolin  va  uning  sanoat  chiqindilaridan 
foydalaniladi.  Ular  1600-1650
0
S  da  aylanma  pechlarda  kuydiriladi.  Kuydirish 
haroratini  pasaytirish  uchun  minerallovchi  -  uyuvchi  (plavikov)        shpat  yoki  xom 
ashyoviy  massaning  1%  gacha  miqdorda  kremney  —  ftorli  natriy  qo‘shiladi. 
Klinkerga  oq  rang  kiritish  uchun  uni  «oqlaydilar»,  ya’ni  G‘ye
2
O
3
  ni  G‘yeO  gacha 
tiklaydilar.  Oqlashning  ikki  usuli  -  suvli  va  gazlisi      qo‘llaniladi.  Klinkerni  suvli  
usulda 1300
0
S  dan 300
0
 gacha va gazli  1100 - 1200
0
S dan 200
0
 gacha birdan keskin 
sovutgichda  sovutiladi.  Faol  mineral  qo‘shimcha  —  diatomit  gips  va  kam  temirli 
klinker  tuyiladi  va  oq  sement  tayyorlanadi.  Rangli  portlandsement  oq  yoki  rangli 

---

162 
 
klinkerni  faol  qo‘shimcha    -  diatomit,  pigment  va  gips  bilan  birgalikda  maydalab 
tuyib tayyorlanadi. Bunda faol qo‘shimcha 6% dan, gips 3,5% dan oshmasligi lozim. 
Rangli  portlandsementlarda  mineral  sintetik  yoki  tabiiy  bo‘yovchi      
pigmentlarning  miqdori  15%  dan,  organiq  moddalarning  miqdori  0,3%dan   
ortmasligi lozim. Bo‘yovchi moddalar yoki pigmentlar yuksak bo‘yash hususiyatiga, 
ishqorlariga (ayniqsa, Sa(ON)
2
ga), quyosh nuriga atmosfera ta’siriga nisbatan yuksak 
bardoshlikka ega bo‘lishi lozim. Bu talablarni sariq rang beruvchi — oxra, kizil rang 
— so‘riq, yashil rang beruvchi — xrom oksid zangori rang beruvchi — kobalt oksidi  
qondiradi. Ularning tutib qolishning boshlanish vaqti 45 min. oldin emas,  oxiri esa 
10 soatdan kech emas, mustahkamlik bo‘yicha markasi esa — 300,400,500. Oq rang 
va rangli portlandsementlarning sifati eng avvalo oqligi, yorqinligi va rangining bir 
tekisligi  bilan  aniqlanadi.  Ok  sementlar  yorug‘lik  darajasiga  ko‘ra,  uch  navga 
bo‘linadi: oliy, BS-1, BS-2. 
Yorug‘lik koeffitsiyenti oliy nav uchun: 80 %, BS-1 uchun 76%, BS – 2 uchun 
72%. 
Oq  va  rangli  portlandsementlar  qotishda  yuqori  darajada  kichrayishi, 
yemirilishiga  bardoshligi  va  chidamliligining  o‘zgarishi  bilan  xarakterlanadi. 
Kichrayishda yuzaga keluvchi va boshqa deformatsiyalar ularning tarkibida belit, uch 
kalsiyli alyuminat va turli mineral qo‘shimchalar bilan ortadi.