Qurilish materiallari

Materiallar	Kimyoviy tarkibi
Qattiqlik ko'rsatkichi
Talk	3MgO4SiO2H,O	1
Gips	CaSO4-2H,O	2
Kalsit	CaCO,	3
Eruvchan shpat	CaF2 (flyuorit)	4
Apatit	Ca,(PO4),F	5
Ortoklaz	K20-Al20,-6Si0,	6
Kvars	SiO,	7
Topaz	Al2|Si04j(F0H),	8
Korund	A1,O;	9
Olm os	С	10

Ishqalanishga qarshilik. Pol, zinapoya, yo'l singari ishqalanish kuchi ta'sirida bo'lgan joylarda ishlatiladigan materiallar ishqa­lanishga sinab ko'riladi. Buning uchun kubli tayok idiametri 25 mm gating bo'lgan silindr kabi namunalar tayyorlanadi.
Materiallarni yedirilish doirasida 1000 marta aylantirilganda, namunaning 1 m² yuzasidan (F) yo'qotilgan massaga ishqalanishga qarchiligi (I) deyiladi va quyidagicha aniqlanadi:


I = (m₁-m₂)/F, kg/m²,
bunda: m₁ va m₂ ishqalanishdan oldingi va keyingi massalari.


1.7.2. Deformativlik
Elastiklik – kuch olingandan keyin materialning avvalgi shakli va o'lchamlarini tiklash xususiyatidir.
Material tashqi kuch ta'sirida qoldiq deformatsiyaning eng avvalgi nuqtasi elastiklik chegarasi deyiladi. Elastiklik chegarasida nisbiy uzayish kuchlanishga to'g'ri proporsional bolgani uchun kuch olingach, material avvalgi shakli va o'lchamlarini qoldiq deformatsiyasiz tiklay oladi.
Elastiklik moduli £(Yung moduli) Guk qonuniga binoan ichki zo'riqishning (a) nisbiy uzayish yoki qisqarishga (e) nisbatidir:
E =σ/ε, MPa.
Siqilish (cho'zilish)dan hosil bo'lgan ichki zo'riqish σ =P/F formula yordamida topiladi. Bunda, P – ta'sir etayotgan kuch; F – ko'ndalang kesim yuzasi.
Shisha elastik mo'rt deformatsiyalanadi va elastiklik che­garasida sinadi. Po'lat, kristall tuzilishli polimerlar yuqori kuchlanishlarda ham elastiklik xususiyatini yo'qotmaydi va plastik zonada sinadi.
Beton, qorishma va shu kabi kompozitsion materiallarga mustahkamlik chegarasining 20% ga qadar kuch qo'yilganda chiziqsiz bog'lanishli elastik deformatsiyalanish yuz beradi.
Kauchuk, rezina va shu kabi elastomerlarda elastik deformatsiya 100% dan ham katta bo'shishi mumkin. Materialda kuch ta'sirida bo'ylama va ko'ndalang deformatsiyalar hosil bolib, ulaming nisbati Puasson koeffitsiyenti (M) bilan ifodalanadi. Puasson koeffitsiyenti beton uchun 0,17-0,2; polietilen uchun 0,4 ni tashkil qiladi.
Plastiklik materialning tashqi kuch ta'sirida shakli va o'lcham­larini buzilmasdan o'zgartirishi va kuch olingach avvalgi holatini to'la tiklay olmaslik xususiyatidir. Bunday materiallarga po'latning ayrim turlari, plastmassalar, bitumlar va boshqalar kiradi. Plastiklik ko'p hollarda harorat o'zgarishiga bogliq bo'ladi.
Mo'rtlik – materialga tashqi kuch ta'sir etganda sezilarli deformatsiyalanmagan holda buzilishi uning mo'rtligidir. Mo'rt materiallar siqilishga yaxshi qarshilik ko'rsatib, egilishga va cho'zilishga yomon ishlaydi. Mo'rt materiallarga tabiiy tosh, shisha, beton kiradi.