Qurilish materiallari ishlab chiqarish korxonalarining iqtisodiyoti

Rag‘batlantiruvchi qo‘shimchalar va ustamalar
. Rag‘batlantiruvchi 
qo‘shimchalar va ustamalar ro‘yxatiga yuzaki nazar tashlanganidayoq ushbu 
rag‘batlantirish turlarining kattagina qismini qo‘llashdan maqsad xodimlar 
mehnatini ularning ish kuni doirasida kasbiy (yoki mansab) sohani keng aytirish 
hisobiga intensivlashdan iborat yekanligi va uning yevaziga pul to‘lash shakllaridan 
biri yekanligi ma’lum bo‘ladi. 
 
 

---

120 
8.4. Mehnat unumdorligini aniqlash usullari. Mehnat unumdorligi o‘zgarishining 
omillari va shart sharoitlari 
Mehnat unumdorligini o‘lchash darajasi bo‘yicha bir xildagi mahsulotni 
ishlab chikdradigan aloxida ish urinlari (brigada, uchastkalar)ni ko‘rsatib utish 
mumkin. Bu urinda ishlab chiqarilgan mahsulot hajmini va ishlab chiqarish 
normalarini (dona, tonna, kub yoki kvadrat metr va xokazo) aniqlashning 
natural 
(tabiiy) usulini
ko‘llash makradga muvofiqdir. Bu usul oddiy, qulay va ishonchli 
bo‘lsada, u faqat bir xil mahsulot ishlab chiqariladigan ish joylarida qullaniladi, 
shuning uchun ham amalda undan kamrok foydalaniladi. Korxonaning birigada va 
uchastkalarida butunlay bir xil mahsulot ishlab chiqarilsa, natural usul qullanilishi 
mumkin. 
Mehnat unumdorligini o‘lchashning keng tarqalgan yana bir usuli mehnat 
usulidir.
 
Mehnat unumdorligini mehnat usuli bilan o‘lchashda mahsulot birligini ishlab 
chiqarish yoki tovar birligini sotishga doir normativ vaqtdan foydalaniladi: ish vaqti 
birligidagi mahsulot hajmi 
U
l
= 
𝒊𝒔𝒉 𝒗𝒂𝒒𝒕𝒊 𝒃𝒊𝒓𝒍𝒊𝒈𝒊𝒅𝒂𝒈𝒊 𝒎𝒂𝒉𝒔𝒖𝒍𝒐𝒕 𝒉𝒂𝒋𝒎𝒊
𝒙𝒂𝒒𝒊𝒒𝒊𝒚 𝒊𝒔𝒉 𝒗𝒂𝒒𝒕𝒊
Bu yerda: 
U
m
- mehnat usuli bilan o‘lchangan mehnat unumdorligi. 
Mehnat usulining afzal tomoni uni barcha ish turlari va xizmatlarga tadbiq 
etish mumkiiligidir. Biroq bu usuldan keng foydalanishda kar bir ish turi uchun vaqt 
normativlari zarurdir, ular hamisha ham mavjud b o‘lavermaydi. Bu usuldan ishbay 
ishlovchi xodimlar mehnat unumdorligini hisoblash uchun foydalanib bo‘lmay di, 
chunki ular uchun vaxt normalari tadbiq etilmaydi. 
Unumdorlikni o‘lchashning