Qurilish materiallari, buyumlari va konstruktsiyalarini ishlab chiqarish

Chоksiz yaxlit pоllar uchun materiallar. 
Chоksiz yaxlit pоllar asоsga mastikali 
tarkiblarning bitta yoki bir nechta qatlam yuritib bajariladi. Mastikali tarkiblarning sitetik 
bоg‟lоvchilar, to‟ldirgichlar va pigmentlardan tayyorlanadi. Bоg‟lоvchilar sifatida karbamid, 
pоliefir va bоshqa smоlalardan fоydalaniladi.
YAxlit pоllarni bajarishda pоl qоplamasida chоklar, do‟nglar, g‟оvaklar va g‟adir-
budirliklar bo‟lmasligi zarur, qоplam rangi bir jinsli bo‟lishi kerak. Chоksiz yaxlit pоllar 
mustahkam, yeyilishga chidamli, elastik,gigiena talablarini qоniqtiradi, yaxshi tashqi ko‟rinishga 
ega va eksplutatsiya qilish qulay.
Dastlabki materiallarga qarab chоksiz yaxlit pоllar pоlivinilatsetat-li, pоlimertsementli va 
plastbetоnli pоllarga bo‟linadi. 
 
Pоlivinilatsetatli 
pоllar jamоat binоlari va yengil, оziq-оvqat hamda asbоbsоzlik 
sanоatining xоnalarida qilinadi, chunki ishlab chiqarish-texnоlоgiya rejimi bo‟yicha pоl 
tоzaligiga yuqоri talablar qo‟yiladi. Qоplamalarning ayni turidan yuqоri nam rejimli xоnalardagi, 
59
-rasm. Plitkalarni sovuq mastikada 
yopishtirish. 

---

115 
shuningdek pоlga zarb, оg‟ir ta‟sir qiladigan ishlab chiqarish binоlaridagi pоllar uchun 
fоydalanib bo‟lmaydi.
Pоlimertsementli va plastbetоnli qоplamalar yuqоri mustahkamlikka ega, yeyilishga chidamli 
asоs bilan yaxshi tishlashadi, suv o‟tkazmaydi va gigiena talablarni qоniqtiradi. Jamоat va sanоat 
binоlarining fоydalanish (o‟tish) yuqоri bo‟lgan xоnalarida, shuningdek pоllarga mineral mоylar 
ta‟sir qilishi mumkin bo‟lgan jоylarda ulardan fоydalanilsa maqsadga muоfiq bo‟ladi.
polbop
sopol plitkalar bundan tashqari zarbga chidaydigan va yeyilmaydigan boplishi 
zarur. Ular ikki turga boplinadi: sopol plitkalari va koshinlar (naqshli plitkalar). plitkalarning 
suv shimuvchanligi 4% dan oshmaydi, yeyiluvchanligi 0,25 g/sm
2
boplishi kerak. 
Fasadlarni pardozlash uchun foydalaniladigan barcha tabiiy tosh materiallari mahlum 
darajada gpovaklik va bahzi hollarda kopz bilan koprib boplmaydigan xilma-xil mayda 
chiziqlarga ega boplishi mumkin. Vaqt optishi bilan bunday pardoz materiali yumshab, uvalanib 
kopchib tusha boshlaydi. Bunday muammoni binoni tekis sayqallangan keramogranit bilan 
pardozlash orqali hal qilish mumkin. 
Keramogranitning tarixi XX asr 60-yillar oxirlariga borib taqaladi va bir qancha yil optib, 
bu materialdan keng koplamda foydalana boshlandi. 
Ushbu material noyob sifatga, yahni kislota va ishqor tahsiriga chidamliligi bilan ajralib 
turadi. Keramogranitning yana bir noyob sifatlaridan biri bu uning qattiqligi (Moos shkalasi 
bopyicha 7-8) va uning yedirilishga yuqori chidamliligidir.
Keramogranit – ekologik toza material boplib, uning suv shimuvchanligi massasi 
bopyicha 0,1-0,2% ni tashkil etadi. Uning bilan nafaqat ichki va tashqi devorlarni, balki 
shamollatiluvchi fasadlarni pardozlash, ochiq balkon va ayvonlarda foydalanish mumkin Uning 
fizik va mexanik xossalari yuqori va afzalliklari quyidagilardan iborat: 
-
siqilishdagi yuqori mustahkamlik; 
-
edirilishga chidamlilik; 
-
gpovakligining kamligi (namlikni deyarli shimmaydi); 
-
harorat opzgarishiga chidamliligi; 
-
yuqori sovuqqa chidamliligi; 
-
vaqt optishi va ulgptrabinafsha nurlari tahsirida qarish jarayoniga chidamlilik; 
-
yuza va xajm bopyicha tarkibining bir xilligi; 
-
keng koplamdagi ranglar va turli koprinishda ishlab chiqarishning mavjudligi (9-rasm). 
Keramogranitning kamchiligi sifatida uning shisha strukturasiga opxshash moprtligi va 
egilishdagi mustahkamligining pastligini koprsatish mumkin. 
Gilamnusxa-mozaika plitkalari (gilamnusxa keramika) kichik oplchamdagi yupqa sir 
bilan qoplangan yoki qoplanmagan boplib, gilam koprinishida qogpoz asosga yelimlangan holda 
ishlab chiqariladi. plitkalarning yuzasi shaffof yoki xira, yaltiraydigan yoki yaltiramaydigan, oq 
yoki rangli sir bilan qoplangan boplishi mumkin. Ular yuzasini qoplashda «berezka», «mimoza», 
«malaxit» va boshqa tabiiy materiallarnig koprinishini beruvchi sirlar bilan qoplanishi mumkin. 
Gilamnusxa-mozaika plitkalari yuzasiga maxsus suyak yelimi surib, oprov yoki qop 
ishlab chiqariladigan qogpozga yelimlangan va opralgan holda yetkazib beriladi. plitkalar 
orasidagi choklar vertikal va gorizontal topgpri chiziqli yoki xaotik ravishda joylashtirilgan 
boplishi mumkin (10-rasm). Hozirgi vaqtda qogpoz oprniga polipropilen toprlaridan 
foydalanilmoqda. plitkalar opz joyiga oprnatilganidan sopng ularning yuzasiga issiq suv bilan 
ishlov berib, qogpoz yoki toprni plitkalar yuzasidan ajratib olish mumkin . 
Sopol materiallarning kanalizatsiya uchun mopljallangan sopol quvurlar, sanitariya-
texnika buyumlari kabi turlari ham mavjud. 
Turar joylarni suv bilan tahminlash va kanalizatsiya muammolari qadimiy Misr va 
Mesopotamiya davrida mavjud boplgan. Sanitar-texnik qurilmalarning murakkab turlari qadimgi 
Misr va Rimda yaratilgan. Murakkablik jihatidan ular hozirgi zamonaviy inshootlardan 
qolishmagan. Sanitar-texnikaning keyingi rivoji XVIII asrda Angliya va Frantsiyaga topgpri 
keladi. Opsha vaqtda unitazli xojatxonalar ixtiro qilingan. Sanitar fayans – vannalar, rakovinalar, 

---

116 
unitazlar ishlab chiqarish boshlangan. Ularni oq plastik giltuproq, kaolin, kvarts va dala 
shpatidan tayyorlab, yuqori xaroratda pishirishgan. Keyinchalik bunday buyumlarni ishlab 
chiqarish Germaniyada boshlangan. 
Mahsulotni tayyorlashda tayyor loy gips qoliplarga quyilgan. Keyin quritilgan mahsulot 
tarkibida qoprgposhin boplgan yengil eruvchan sir bilan qoplangan. 
Sanitariya-texnika buyumlari fayansli (unitaz, umivalgpnik) chinni va yarim chinni 
guruhlarga boplinadi (11-rasm). Hozirgi vaqtda ular ahlo sifatli xom ashyodan tayyorlanadi. 
Hamma sanitariya buyumlari, ularga zarur xossalarni berish va tashqi koprinishini 
yaxshilash uchun sir bilan qoplanadi. 
Sanitar-texnik buyumlar dekarativlik, silliq yuza, oson tozalanish va uzoq vaqt opz 
xossalarini saqlab qolish xususiyatiga ega.
Bu buyumlarning kamchiligi ularning moprtligidir. SHunga qaramay chinnidan 
tayyorlangan sanitar-texnik buyumlar hanuzgacha eng yaxshi va zamonaviy buyum boplib 
qolmoqda. 
Quvurlar diametri 150-600 mm gacha, sopoli zich, zarralari uyushib ketgan, sirti va ichi 
sirlangan bopladi. Bular optga chidamli yoki qiyin eriydigan plastik loydan shamot qopshib 
(bahzan kvarts qumi) maxsus presslarda tayyorlanadi. Quvurlar 2 atm gidravlik bosimga 
bardosh beradi. 
Sopoldan optga chidamli materiallar ham tayyorlanadi. Bular dinas, shamot, magnezitli, 
dolomitli, xromli kabi buyumlardir. Optga chidamli materiallar yuqori (100-1750
0
S) harorat 
tahsiriga chidamli bopladigan konstruktsiyalarni qurish uchun ishlatiladi.