«Qurilish materiallari, buyumlari va konstruksiyalarini ishlab chiqarish» kafedrasi

1-LABORATORIYA ISHI

Qurilish materiallarining fizik xossalarini o‘rganish

Qurilishda xilma-xil materiallar ishlatiladi, bu materiallarning qurilish joyi sharoitiga to‘g‘ri keladiganlarini tanlash bilan birga, ularning fizik va mexanik xossalarini bilish ham nixoyatda zarurdir.

Qurilish materiallarining asosiy xossalarini uch guruxga bo‘lish mumkin. Birinchi guruxga materialning fizik xossalari: xaqiqiy zichligi, o‘rtacha zichligi, va g‘ovakligi; ikkinchi guruxga materiallarning suv bilan bog‘liq bo‘lgan xossalari: suv shimuvchanligi, namligi, gigroskopikligi, suv o‘tkazuvchanligi, suvga hamda sovuqqa chidamliligi; uchinchi guruxga esa materiallarning mexanik xossalari: mustaxkamligi, qattiqligi, ishqalanishga chidamliligi va boshqa xossalari kiradi.
Materiallarning bu asosiy xossalaridan tashqari, ularning o‘ziga xos ayrim xususiyatlari ham bo‘ladi.


Materiallarning o‘rtacha zichligini aniqlash

Jism tabiy (g‘ovakli xolatdagi) masasining xajmiga nisbati shu jismning o‘rtacha zichligi deyiladi.

Materialning o‘rtacha zichligi quyidagi formuladan topiladi:

ρ_o= g/sm³_, (kg/m³) (1)

Bu erda ρ_{o -} materiallarning o‘rtacha zichligi, g/sm³ hisobida;

m- materiallarning xavoda quritiladigan xolatdagi massasi
g hisobida;
V- materiallarning xavoda quritilgan xolatdagi xajmi,
sm³ hisobida.
Materialning xolatiga qarab, uning o‘rtacha zichligi turli usulda topiladi.


To’g’ri geometrik shaklli namunalarini o’rtacha zichligini aniqlash

Ishlatiladigan asbob-uskunalar: texnik tarozi, shtangensirkulp va cho‘tka.

Ish tartibi. Avvalo namuna sirtidagi chang cho‘tka bilan tozalanadi, keyin material tarozida tortiladi va uning o‘lchamlari shtangensirkulp vositasida 0,1 mm aniqlikkacha o‘lchanadi.
Agar namuna kub yoki parallelepiped shaklida bo‘lsa, har qaysi yoi uch joyidan o‘lchanadi. Har bir yoqning xaqiqiy o‘lchami uch o‘lchovning o‘rtacha arifmetik qiymatiga teng bo‘ladi.
Namunaning xajmi quyidagi formuladan hisoblab topiladi:

V=abc,sm³(2)

Bu erda V – namunaning xajmi, sm³ hisobida;

a,b,c- namuna o‘lchamlarining o‘rtacha qiymati, sm hisobida.
Agar namuna silindr shaklida bo‘lsa, uning xajmi quyidagi formuladan topiladi;

V= h sm³ (3)

bu formulada V- namunaning xajmi, sm³ hisobida;

d- namuna (silindr) diametrining o‘rtacha qiymati,
sm hisobida;
h- namuna balandligining o‘rtacha qiymati, sm hisobida.
Namunaning massasi va xajmi aniqlangandan keyin (1) formuladan foydalanib, namunaning o‘rtacha zichligi topiladi. Bunday tajriba har bir material uchun ikki marta o‘tkaziladi