Qurilish кonstruksiyalari” каfedrasi 5312000-“Neft-gazni qayta ishlash sanoati оb’yektarini loyihalashtirish va qurish” ta’lim yo‘nalishi

Н ₂ , С₂ Н ₂ , СН ₂О, СНСl₃

va boshqalar.

Yo’ldosh gazlar kommunal ehtiyojlar va avtotransportda yoqilg’i uchun qo’llaniladi, shuningdek, piroliz jarayonlari uchun xom-ashyo sifatida ham foydalaniladi.

Neft xomashyolarini qayta ishlashda har bir destruktiv jarayonlardan zavod gazlari hosil bo’ladi. Zavod gazlari uglevodorod tarkibiga ko’ra bir-biridan farqlanadi. Termik

kreking gazlari tarkibida

СН ₄

va boshqa turdagi to’yinmagan uglevodorodlarga boy

bo’ladi. Katalitik kreking gazlarida

С₄ Н₁₀ lar va butilenlar miqdori ko’pligi bilan

xarakterlanadi. Tabiiy gazlarni qazib chiqarish va qayta ishlashda doimo gaz gidratlari

hosil bo’ladi. Gidrat hosil qiluvchi komponentlari asosan tabiiy gaz tarkibidagi engil

uglevodorodlar

CH ₄ , C₂ H ₆ , C₃ H ₈ , изо  С₄ Н₁₀ , shuningdek, CO va

H ₂ S

hisoblanadi.

Gidratlar ko’rinishi – oq kristall moddalar bo’lib, hosil bo’lish sharoitiga ko’ra muz yoki zichlashtirilgan qorga o’xshaydi. Uglevodorodli gaz gidratlarida suvli kristall panjara katta qismi suyuq propan va izobutan to’la bo’ladi, kichik qismida esa metan, etan, azot, vodorod sulfid va uglerod 2 oksidi bo’ladi. Gaz gidratlari hosil bo’lishi quvurlar va ishqorlarda tiqinlar hosil bo’lishi tufayli ko’ndalang kesim yuzasi kichrayishiga olib keladi.

Neft gaz sanoati korxonalarida gazlarni quritish va ingibirlashni turli sxema va usullaridan foydalaniladi. Gaz gidratlari hosil bo’lishiga qarshi kurashda ingibirlash usuli (gaz oqimiga ingibitor kiritish) keng qo’llaniladi. Bu usulning mohiyati shundaki, bunda kam gaz oqimiga kiritilgan ingibitor suvda erkin eriydi va natijada suv bug’lari bosimi, hamda gaz gidratlari hosil bo’lish harorati pasaytiriladi. Ingibirlash hisobiga gidratlar hosil bo’lish harorati pasaytiriladi.

Gidratlar hosil bo’lishiga qarshi ingibitorlar sifatida metanol va gazlarni quritishda glikollar keng qo’llaniladi. Metanol – metil spirti bo’lib, gaz oqimiga kiritilganda suv bug’larini yutadi va ularni past muzlash haroratidagi suvli spirt eritmasiga o’tkazadi. Glikollar suv bug’iga to’yingandan keyin separatorlar ajratiladi va so’ngra qayta tiklanadi. Ingibitorlar sifatida kalstiy xlor eritmasi va litiy xlor eritmasi ko’p qo’llaniladi. Gidratlar hosil bo’lishini oldini olishni yanada samarali usuli bu gazlarni quritishdir, bunda namlik miqdori keskin kamayadi.

Sanoatda gazlarni quritishni keng tarqalgan usullari mavjud:

–suyuq yutuvchilar – glikollar (mono, di, tri, etil qattiq yutuvchilar – (aktivlangan alyuminiy oksidi, silikagel, boksitlar) sintetik steolitlar va boshliqlar.

Gaz sanoatida suyuq yutuvchilar yordamida gazlarni quritish keng qo’llaniladi.

Ular ikki ko’rinishda bo’ladi: gaz oqimiga glikolni purkash va absorbstion.

Gazlarni qayta ishlash zavodlaridagi asosiy jarayon bu benzinsizlantirish jarayoni hisoblanadi. Qayta ishlanadigan neft gazini hajmidan, bu gazdagi zarur komponentlarni ajratish darajasiga va boshqa omillarga ko’ra benzinsizlashtirishni 4 usuli qo’llaniladi:

• 
  kompressorlash;
  

• 
  past temperaturali kondensastiya va rektifikastiya;
  
• 
  adsorbstiya
  

Benzinsizlashtirishni kompressorlash usulida gazni siqishga asoslangan bo’lib, havoli va suvli sovitgichlarda sovutiladi. Bunga gaz tarkibidagi og’ir uglevodorodlar va suv bug’lari kondensastiyalanadi, so’ngra separatorlarda ajratiladi. Bu usul orqali gazdan zarur komponentlardan etarli darajada ajratish imkonini ta’minlaydi va odatda boshqa benzinsizlashtirish usullari bilan birikkan holda o’tkazish talab etiladi.

Past haroratli kondensastiyalash (PTK).

Jarayonida siqilgan gaz maxsus sovuqagentlar (propan, agent) ishtirokida to past haroratgacha sovutiladi. Natijada gazning katta qismi kondensastiyalanadi. Uglevodorodli kondensat separatorda ajratiladi, so’ngra rektifikastion kolonna deetanizatorga beriladi. Kolonna yuqorisidan metan va etan, pastidan esa beqaror gazsimon benzin chiqariladi.

Past haroratli rektifikastiyalash jarayonini past haroratli kondensastiyalashdan farqi, ya’ni past haroratli rektifikastiyalash jarayoni ancha past haroratda boradi va rektifikastion kolonnaga 2 fazali aralashma: sovutilgan va uglevodorodli (aralashma) kondensat kiritiladi. Kolonna yuqorisidan benzinsizlantirilgan gaz, pastidan esa metansizlantirilgan kondensat chiqariladi, kondensatdan etan 2 kolonna deetanizatorda ajratiladi. Benzinsizlashtirishni absorbstiyalash usuli suyuq neft mahsulotlariga gaz komponentlarining turli eruvchanligiga asoslangan jarayon absorberlarda o’tkaziladi. Absorber balandligi bo’yicha ko’ndalang to’siqlar barbot li tarelkalarga joylashtirilgan. Gaz oqimini pastki tarelkadan yuqorigacha ko’tarilishida uning tarkibidagi og’ir uglevodorodlar asta-sekin absorbentga yutiladi va absorber yuqorisidan absorbent

chiqariladi. To’yingan absorbentni desorbstiyalash usuli

С₃ Н₈

dan yuqori

uglevodorodlar miqdori 50dan 100gr/m³ gacha bo’lgan neft gazlarini qayta ishlashda qo’llaniladi. U adsorbentlar yuzasiga bug’lar va gazlarni yutilishiga asoslangan. Adsorbent sifatida odatda aktivlangan ko’mirdan foydalaniladi. Bunda adsorbent gazdagi og’ir uglevodorodlar asta –sekinlik bilan to’yinadi. Yutilgan uglevodorodlarni haydash va adsorbentni qayta tiklash uchun o’ta qizdirilgan suv bug’i bilan ishlov beriladi.

Adsorbentdan haydalgan suv va uglevodorod bug’lari aralashmasi sovutiladi va kondensastiyalanadi, hamda olingan beqaror benzin osongina suvdan ajratiladi. Adsorbstiyalash jarayonlari qo’llanilishidagi kamchiligi ularning davriy ishlashidir.