Qurilish кonstruksiyalari” каfedrasi 5312000-“Neft-gazni qayta ishlash sanoati оb’yektarini loyihalashtirish va qurish” ta’lim yo‘nalishi

Gazning nisbiy namligi deb,gaz aralashmasidagi suv bug`ining,mazkur hajmda o`sha haroratdagi to`yingan bug` massasi munosabatiga аytiladi va  bilan belgilanadi.

Shuningdek  ni,nam gaz tarkibidagi suv bug`ining parsial bosimini shu haroratdagi suv bug`i bosimining nisbati ko`rinishda ham ifodalash mumkin:

-kattaligi odatda foiz (%) ko`rinishida ifodalanadi. 0  P<sub>n</sub>  P<sub>s</sub> bo`lganligi uchun, unda 0    100%.Absolyut quruq gaz uchun  = 0, to`yingan gaz uchun  = 100% bo`ladi.

Mazkur gaz aralashmasidagi suv tomchisi hosil bo`ladigan harorat shudring nuqtasi deb аtaladi.Havoga qaraganda uglevodorodli gazlarda namlik yuqori,lekin harorat oshishi bilan bu farq kamayib boradi.Nisbiy zichligi 0,6 tarkibidagi azot bo`lmagan,chuchuk suvga to`yingan har-xil harorat va bosimdagi tabiiy gazni namligi berilgan.

Gaz namligining kattaligi,uning uglevodorobligi tarkibiga bog`liq: gaz tarkibidagi оg`ir uglevodorodlar qancha ko`p bo`lsa,namlik shuncha past bo`ladi.Tabiiy gaz tarkibida H<sub>2</sub>S va СО<sub>2</sub> ning bo`lishi namlikni оshiradi,аzot esa kamaytiriladi.

Nisbiy zichligi 0,6 dan farq qiladigan gaz namligini aniqlash uchun,zichlikkа К tuzatishni kiritish zarur.

Bu yerda: W va W_0,6 – mos ravishda tekshirilayotgan gaz va zichligi 0,6 bo`lgan gaz.

Suvda (NaCl, CaCl₂, MgCl₂) erigan tuzlarning bo`lishi suv bug`i parsial bosimini pasaytiradi,shu bilan birga gazning namligi ham pasayadi.

Tuzlilik (К₂) ga tuzatish koeffitsienti quyidagicha aniqlanadi.

Bu yerda: W_s – tuzli suv bilan kontaktda bo`lgan gazning muvozanat namligi.

Gaz tarkibidagi namlik miqdorini quyidagi ifodadan foydalanib аniqlash mumkin:

Bu yerda: А ideal gaz tarkibidagi kam miqdorga teng bo`lgan koeffisient; Р – gaz bosimi; В – gaz tarkibiga bog`liq koeffisient.

А va В koeffisientlarning qiymatlari jadvalda keltirilgan.

А va В koeffitsientlarni gazni namlik saqlash tenglamasidagi qiymatlari.

3-Jadval

Harorat, ^0С	А	В	Harorat, ^0С	А	В	Harorat, ^0С	А	В
1	2	3	4	5	6	7	8	9
-40	0,145	0,00347	8	8,200	0,0630	56	126,0	0,487
-38	0,178	0,00402	10	9,390	0,0696	58	138,0	0,521
-36	0,219	0,00465	12	10,72	0,7670	60	152,0	0,562
-34	0,267	0,00538	14	12,39	0,0855	62	166,5	0,599
-32	0,323	0,00623	16	13,94	0,0930	64	183,3	0,645
-30	0,393	0,00710	18	15,75	0,1020	66	200,5	0,691
-28	0,471	0,00806	20	17,87	0,1120	68	219,0	0,741
-26	0,566	0,00921	22	20,15	0,1227	70	238,5	0,793
-24	0,677	0,01043	24	22,80	0,1343	72	260,0	0,841
-22	0,809	0,01168	26	25,50	0,1453	74	283,0	0,902
-20	0,960	0,01340	28	28,70	0,1595	76	306,0	0,965
-18	1,144	0,01510	30	32,30	0,1740	78	335,0	1,023
-16	1,350	0,01705	32	36,1	0,189	80	363,0	1,083
-14	1,590	0,01927	34	40,5	0,207	82	394,0	1,148
-12	1,868	0,02115	36	45,2	0,224	84	427,0	1,205
-10	2,188	0,02290	38	50,8	0,242	86	462,0	1,250
1	2	3	4	5	6	7	8	9
-8	2,550	0,02710	40	56,2	0,263	88	501,0	1,290
-6	2,990	0,30350	42	62,7	0,285	90	537,5	1,327
-4	3,480	0,03380	44	69,2	0,310	92	582,5	1,327
-2	4,030	0,03770	46	76,7	0,335	94	624,0	1,405
0	4,670	0,04180	48	85,3	0,363	96	672,0	1,445
2	5,400	0,04640	50	94,0	0,391	98	725,0	1,487
4	6,225	0,0515	52	103,0	0,422	100	776,0	1,530
6	7,150	0,0571	54	114,0	0,454	110	1093,0	2,620

Gazlarni adsobsiya usuli bilan tozalash

Adsorbsiya usuli gaz aralashmasidagi zararli komponentlarni oltingugurt birikmalarini saylab yutishga asoslangan. Bunda oltingugurt birikmalarini chiqarib olish elementar oltingugurtgacha oksidlab yoki oddiy adsorbsiya usuli bilan ajratib olish mumkin.Fizik adsorbsiya jarayoni H₂S ni gaz (oqimidan) qattiq yutuvchi modda bilan selektiv adsobsiyalashga asoslangan.Masalan, seolitlar bilan.Bu usulning afzalligi shundaki H₂S bilan bir vaqtda o`zida seroorganik birikmalar va suv parlari ham yutiladi. Adsorbsiya usuli bilan tozalash qurilmasi Muborak gazni qayta ishlash zavodida keng qo`llaniladi.

Adsorbsiya Р = 5,5 МPа t = 25-40⁰ С da olib boriladi.Har bir reaktorga 75 tonna seolit solinadi.

Adsorbsiya – usulida tabiiy gazda 1% gacha Н₂S bo`lganida qo`llaniladi.

To`yingan yutuvchi sorbentlarni regeniratsiyalash orqali gazni quritishning fizik xossalari.

Тabiiy va neftli gazdan namni аjratib оlish absorbsiya yoki аdsorbsiya оrqali amalga оshiriladi.

Аbsorbsiyali quritishning аfzallik taraflari quyidagilar:

- Sistemada bosim ko`tarilishining pastligi;

- Kapital va foydalanish harajatlarining kamligi;

-Sorbentlarni zaharlovchi moddalar saqlovchi gazlarni quritish imkoniyatlarining mavjudligi.

Аbsorbsiya – bu suyuqlk yutgichlar yordamida gazli yoki bug`li аralashmalardan gaz yoki bug`ning yutilish jarayoni.

Vaqtga bog`liq bo`lgan massa uzatishning asosiy tenglamasi quyidagi ko`rinishga ega.

dM = K_mdFd

Bu yerda: dM – modda miqdori; K_m – massa uzatish koeffitsienti;  – massa аlmashinuv jarayonining harakatlanuvchi kuchi; dF – fazalar оrasidagi sirt kontakti; d – vaqt.

Gaz fazasiga tegishli bo`lgan,massa uzatishning umumiy koeffisienti quyidagiga teng.

Suyuq fazaga

Bu yerda: B,B – mos ravishda suyuq va gaz fazalarining massa uzatish koeffitsientlari.

Hozirgi vaqtda tabiiy va neftli gazni absorbsiyali quritish uchun аsosan dietilinglikol (DEG) va trietilinglikol (ТEG) ishlatiladi.

Boshqa suyuq yutuvchilar, masalan, propilenglikol, metanol, tetraetilenglikol va boshqalar yuqori gigroskopiklikka ega bo`lsa ham keng qo`llanilmaydi.

Glikollar – rangsiz yog`li suyuqliklardir.

Quritish bosqichidan keyin, ishlatilgan suyuq quritgichlar ozmi, ko`pmi darajada namga to`yinadi.Ularni qayta ishlatishdan оldin,regeniratsiya bosqichidan o`tkazish kerak.

Тo`yingan аbsorbent regeniratsiyasi deb,yutilgan moddalarning аbsorbentdan yo`qotish jarayoniga aytiladi,quritish jarayonidagi yutilgan komponent suv bug`idir.

Glikollar regeniratsiyasi atmosfera bosimida оlib boriladi va ularning konsentratsiyasini 96-97% gacha yetkazish imkonini beradi.Yuqori konsentratsiyaga erishish uchun,regeniratsiyaning maxsus usullarini qo`llash zarur.Bunday usullarga, vakum оstidagi regeniratsiya va namlangan gaz tozalashni azeotrop regeniratsiyasi kiradi.

Vakumli Regeniratsiya

Desorberda vakuum hosil qilish glikol qotishmasini qaynash haroratini tushiradi va undan оrtiqcha miqdordagi suvni bug`latib yuborish imkoniyatini beradi.Nasos yordamida desorberda 400-600 mm.сим.уст. bo`lgan vakuum hosil qilinadi va dietiliglikolni konsentratsiyasini 98,5-99,3% mass,trietiliglikolni esa 98,6-99,5% mass.ga yetkaziladi.

To`yingan glikol absorberdagi bosimga teng bosim bilan shamollatgich (1) ga kiradi.Shamollatgichdan ajralib chiqgan gaz ventil (2) оrqali yoqilg`i sifatida ishlatishga jo`natiladi,to`yingan glikol esa shamollatgich pastidan bosim оstida issiqlik аlmashtirgich (4) ga o`tadi.Оraliq sig`im (5) da regenirlangan glikol bilan qizitiladi va ejektor (3) ga keladi.Undan o`tib kondensator (6) da va glikolni parlatish kamerasida (7) havo siraklashishini hosil qiladi.Bosimni tushiriladi va ejektor (3) dagi oqim tezligini kamaytirilib,to`yingan glikol quyuqlashgan suyuqlikni va kondensatsiyalanmagan bug`ni bir qismini oqizib ketadi va rektifikatsiya kolonna (9) ga tushadi.Keyin,olovli qizitgich (11) bilan riboyler (10) ga yo`naltiriladi.Riboylerdan qisman regenirlangan glikol oqib o`tib kamera (8) ga tushadi.U yerdan zmevik (12) ga yo`naladi.Keyin bug`lanuvchi kamera (7) ga tushadi.Yuqori darajada konsentratlangan glikol,bug`latgich kamera (7) ni pastki qismidan оraliq rezervuargа tushadi,keyin аbsorberga berish uchun nasosga beriladi.Shu bilan halqa birikadi.Glikol ikki bosqichda regenirlanadi: birinchi bosqichda parlatish kolonnasida,ikkinchi bosqichda parlatgich kamerasida.

1-rasm.To`yingan glikol oqimi energiyasidan foydalanib vakuum regenirlash.

2-rasm .DEG va ТEG ni har-хil haroratda quritilgan gaz bilan regenirlash:

3-rasm.DEG va ТEG ni regeniratsiya darajasini parlatuvchi gazni solishtirma sarfiga har-хil haroratlarda bog`liqligi.

4-rasm.Gazni fraksiyalash qurilmasining texnologik chizmalari

А) pasayib boruvchi bosimli Б) ko`payib boruvchi bosimli В) аralashmа bosimli