«qurilish» fakulteti

Hosil qiluvchi kontent

• 
  Sarflanadigan / konvergent quvur sarflanishi bilan energiyani o’zgartirish.
  
• 
  Venturi soplosida bosim pofilini yozish.
  
• 
  Venturi soplosida tezlik pofilini aniqlash.
  
• 
  xarajat koeffisiyentini aniqlash.
  
• 
  Sarf Ishqalanish ta’sirini aniqlash.
  

2.1-rasm: Tajriba blokining maketi.

1	Chiqarish klapani
2	O’rganish paneli
3	7 ta naychali manometr
4	Qayta o’tkazuvchi klapan
5	Bo’shatish klapani
6	Axborot paneli
7	Suv uzatish shlangini ulash
8	Kiritish klapani
9	Bosim o’lchovining olti nuqtali Venturi soplosi
10	Salnikli zichlagich
11	Umumiy bosim uchun o’lchov zondi (o’qli harakatlanish orqali)
12	Chiqish qismi

ISHNI BAJARISH TARTIBI

3.1-rasm.	HM 150 berkitish klapanini oching. Salnik zondi bloki gaykasini zond biroz qarshilik bilan siljish imkoni bo’ladigan tarzda rostlang (3.1-rasmga qarang). Kiritish va chiqarish klapanlarini oching.
3.2-rasm.	Nasosni ulang va HM 150da klapanni asta-sekin oching. 7 ta naychali manometrdagi qayta o’tkazuvchi klapanni (4) oching. Naycha manometri yoritilgungacha klapanni yaxshilab yoping. Chiqarish klapanini oching. Bo’shatish klapanini (5) oching. Qayta o’tkazuvchi klapanni (4) yoping.
3.3-rasm.	Kiritish va chiqarish klapanlarini suv darajasining yuqori chegarasidan yuqori yoki o’lchov diapazonining quyi chegarasidan past harakatlanmaydigan tarzda bir vaqtda rostlash orqali manometr naychalaridagi suv darajasini rostlang. Barcha o’lchov nuqtalaridagi bosimni yozib qo’ying, so’ngra umumiy bosim zondini taalluqli o’lchov darajasiga ko’chirib o’tkazing va umumiy bosimni qayd eting. Oqim tezligini aniqlang. Buni amalga oshirish uchun 150 HMda o’lchov bakini 20 l.dan 30 l.gacha to’ldirish uchun talab qilinadigan t vaqtni to’xtating.

3.3. Tajribani baholash
O’lchangan miqdorlar Bernulli tenglamasi yordamida solishtiriladi.
Doimiy h bosim uchun Bernulli tenglamasi:

(3.1.)

Ishqalanish uchun yo’qotishlarni hamda p₁ va p₂ bosimning statik bosimlarga (suv ustunlari) o’zgarishini e’tiborga olib, h₁ va h₂ quyidagilarni hosil qiladi:


(3.2)

3.4-rasm.

p₁: A kesimidagi bosim.

h₁: A kesimidagi suv ustuni balandligi.

w₁: A kesimidagi oqim tezligi.

p₂: A₂ kesimidagi bosim.

h₂: A₂ kesimidagi suv ustuni balandligi.

w₂: A₂ kesimidagi oqim tezligi.
ρ : Muhit zichligi = suv kabi siqilmaydigan suyuqlik uchun konstanta.

h_loss: bosim yo’qotilishi.
Ommaviy sarflanish – yopiq tizimlarda doimiy:
m₁ = m₂ (3.3.)

Berilgan:

m = V • ρ (3.4.)
bunda
V₁ • ρ = V₂ • ρ (3.5.)
V₁ = V₂ (3.6.)
Berilgan:

V = A • w (3.7.)

bunda
A₁ • w₁ = A₂ • w₂ = V = konst. (3.8.)

Venturi soplosida tezlik profili

Venturi soplosi oltita o’lchov nuqtasiga ega.

J advalda standartlashtirilgan ma’lumotnoma tezligi keltirilgan bo’lib, u Venturi soplosi geometriyasi bilan aniqlanadi:
(3.9.)
3.6-rasm.

	O’lchov nuqtasi I	A mm^2.da
	1	338,6	1,00
	2	233,5	1,45
	3	84,6	4,00
	4	170,2	1,99
	5	255,2	1,33
	6	338,6	1,00

3.1-jadval.

Ma’lumotnoma tezligi w nazariy tezlikni dastlabki miqdordan Venturi soplosidagi oltita o’lchov nuqtasida hisoblab chiqish imkonini beradi.

Doimiy oqimda nazariy tezliklarni hisoblab chiqish uchun dastlabki miqdor belgilanadi:

(3.10.)
So’ngra w₁ tezligi miqdoriga ko’paytiriladi. Navbatdagi jadvalda turli oqimlar uchun natijalar ko’rsatilgan:

I	h1 mm.da (suv ustuni)	h2 mm.da (suv ustuni)	h3 mm.da (suv ustuni)	h4 mm.da (suv ustuni)	h5 mm.da (suv ustuni)	h6 mm.da (suv ustuni)	t 10 l	V l/soniya
hstat.	270	260	66	167	187	195	67 c	0,15
htotal.	290	282	257	236	231	230
hdyn.	20	22	191	69	44	35
I	w1 m/s.da	w2 m/s.da	w3 m/s.da	w4 m/s.da	w5 m/s.da	w6 m/s.da
wmeas.	0,63	0,66	1,94	1,17	0,93	0,63
wcalc	0,44	0,64	1,76	0,88	0,59	0,44
I	h1 mm.da (suv ustuni)	h2 mm.da (suv ustuni)	h3 mm.da (suv ustuni)	h4 mm.da (suv ustuni)	h5 mm.da (suv ustuni)	h6 mm.da (suv ustuni)	t 10 l	V l/soniya
hstat.	194	186	66	124	138	143	83 c	0,12
htotal.	200	197	164	162	159	159
hdyn.	6	11	98	38	21	16
I	w1 m/s.da	w2 m/s.da	w3 m/s.da	w4 m/s.da	w5 m/s.da	w6 m/s.da
wmeas.	0,11	0,15	0,44	0,27	0,20	0,18
wcalc	0,36	0,52	1,44	0,72	0,48	0,36

Jadval quyidagi nisbatlarni o’z ichiga oladi:

Dinamik suv ustuni balandligi hisob-kitoblari:
h_dyn. = h _total ^- h_stat. (3.11.)
w tezligi quyidagi formuladan foydalanib o’lchangan dinamik bosim tarkibiy qismidan hisoblab chiqilgan:

(3.12.)

Grafik Venturi soplosidagi 0,15 l/soniya oqim uchun o’lchangan va hisoblab chiqilgan tezlik profilini ko’rsatadi.

Farqlar o’lchov noaniqligi tufayli yuzaga kelgan.

Venturi soplosidagi o’lchov nuqtalari

w oqim tezligi, m/soniyada

3.7-rasm: Venturi soplosidagi tezlik profili.
3.3.2. Venturi soplosida bosim profili
Venturi soplosi orqali oqim tufayli yuzaga keladigan bosim o’zgarishi bevosita taqdim qilinishi mumkin.

o’lchov nuqtalari

h_dyn mm.da (suv ustuni);
3.8-rasm: Venturi soplosidagi bosim profili.

Aniq ko’rinib turibdiki, quyidagi tenglama:

h_dyn. = h _total ^- h_stat. (3.13.)
har bir nuqtada qo’llaniladi.

Bosimning biroz yo’qotilishi (h_total) ham Venturi soplosi orqali oqim bilan aniqlanishi mumkin.

3.3.3. O’tkazuvchanlik imkoniyati koeffisiyentini aniqlash
Venturi soplosidan oqimni o’lchash uchun ham foydalaniladi. Bosimning yuz berayotgan yo’qotilishlari tirqish oqimini o’lchashdagi yo’qotilishlarga nisbatan pastroq. Soploning kirish va eng tor diametri o’rtasidagi Δp bosim farqlaridan oqim o’lchovi sifatida foydalaniladi.




(3.14.)

3.9-rasm.

K_v o’tkazuvchanlik imkoniyati koeffisiyenti, odatda, Venturi soplosini ishlab chiqaruvchi tomonidan taqdim qilinadi. Agar K_v miqdori noma’lum bo’lsa, u quyidagi tenglamadan foydalanib, ma’lum oqimdagi Δp bosim yo’qotilishlaridan aniqlanishi mumkin:

(3.15.)

Navbatdagi jadvalda turli oqimlar uchun bosim yo’qotilishlari va o’tkazuvchanlik imkoniyati koeffisiyenti ko’rsatilgan:

	V = 0,15 L/s		V = 0,12 L/s		V = 0,08 L/s
O’lchov nuqtasi i	Δh mm.da (suv ustuni)	Kv mm^2.da	Δh mm.da (suv ustuni)	Kv mm^2.da	Δh mm.da (suv ustuni)	Kv mm^2.da
1	204	3,32	128	3,35	55	3,41
3

3.3-jadval.
Venturi soplosi


4.2. Jadvallar va diagrammalar

Birlik	l/soniya	l/daqiqa	l/soat	m^3/daqiqa	m^3/soat
1 l/soniya	1	60	3600	0,06	3,6
1 l/daqiqa	0,01667	1	60	0,001	0,06
1 l/soat	0,000278	0,01667	1	0,00001667	0,001
1 m^3/daqiqa	16,667	1000	0,0006	1	60
1 m^3/soat	0,278	16,667	1000	0,01667	1

4.1-jadval. Oqim tezligi birliklarini o’zgartirish jadvali.

Birlik	Bar	mbar	Pa	gPa	kPa	mm VC *
1 Bar	1	1.000	100.000	1.000	100	10.000
1 mbar	0,001	1	100	1	0,1	10
1 Pa	0,00001	0,01	1	0,01	0,001	0,1
1 gPa	0,001	1	100	1	0,1	10
1 kPa	0,01	10	1.000	10	1	100
1 mm.da (suv ustuni)*	0,0001	0,1	10	0,1	0,01	1

4.2-jadval. Bosim birliklarini o’zgartirish jadvali.
* yaxlitlangan miqdorlar.

4-LABORATORIYA ISHI MAVZU: OQIM UZUNLIGI BO’YICHA BOSIM YO’QOLISHINI ANIQLASH Ishdan maqsad: tajriba yordamida qаtlаm yoki turbulеnt оqim qаndаy bo’lishini o’rganish Оqim hаjmini o’lchаsh Оqim hаjmi suv hаydаydigаn idish bilаn sеkundоmеr ko’rsаtgichlаri оlinib quyidаgi fоrmulа bilаn tоpilаdi: (3.1) V - оqim hаjmi, litr; t – vаqt, sеkund. О qim tеzligi quyidаgichа tоpilаdi: (3.2) V – оqim hаjmi; А - quvurning ko’ndаlаng kеsmаsi = [mm2] d - quvur ko’ndаlаng kеsmаsining ichki diаmеtri, = 3mm Qаtlаm оqimdаn turbulеnt оqimgа o’tkаzish Lаbоrаtоriya jihоzi suvning qаtlаm vа turbulеnt оqishini o’rgаnish imkоnini bеrаdi. Quyidаgichа bo’lgаndа qаtlаm оqim turbulеnt оqimgа аylаnаdi: Rekr ≈ 2300 Relam ≤ 2300 qаtlаm оqimni bildirаdi; Retur ≥ 2300 turbulеnt оqimni bildirаdi. Rеynоlds sоni quyidаgi fоrmulа bilаn tоpilаdi: (3.3) d – quvurning ichki dimеtrining ko’ndаlаng kеsmаsi, mm w – оqim tеzligi, m/sеk ν- quyuqlik, m^2/sеk