Qurilish fakulteti 11-19 mkq yo’nalishi talabasi Sodiqov Mirzoxid.№12

Qurilish fakulteti 11-19 MKQ

yo’nalishi talabasi Sodiqov Mirzoxid.№12

Po’lat sterjenda siqilish va cho’zilishda xossalarini tekshirish.

Agar tekshirilayotgan sterjenlarning ko‘ndalang kesimlarida oltita ichki kuch faktorlaridan faqatgina bitta bo‘ylama kuch Nz ta’sir ko‘rsatib, qolganlari esa nolga teng bo‘lsa, u holda cho‘zilish yoki siqilish deformatsiyasi sodir bo‘ladi. Biz bu bobda faqatgina markaziy cho‘zilish yoki siqilish deformatsiyasini o‘rganish bilan chegaralanamiz. Misollar: vagonlarni o‘zaro bog‘lovchi moslamalar, yuk ko‘tarish kranlaridagi po‘lat arqonlar, tasmali uzatmalarda tasmalar va shu kabilar cho‘zilishga, g‘ishtlar yoki toshlardan terilgan devorlar, temir-beton ustunlar va shu kabilar esa siqilishga qarshilik ko‘rsatadi.

Tekshirilayotgan sterjenni ixtiyoriy m—n tekislik bilan fikran kesib, uni ikkita A va B qismlarga ajratamiz Bu qismlardan birini, masalan yuqoridagisini tashlab yuborib, uning qoldirilgan qismga ko‘rsatgan ta’sirini Nz ichki kuch bilan almashtiramiz. 100 Ajratilgan qism uchun statikaning muvozanat tenglamasini tuzamiz: ΣZi = 0 yoki -Nz + F=0 Agar normal kuchlanishni ko‘ndalang kesim yuza bo‘yicha tekis taqsimlangan, deb faraz qilsak, u holda a ifoda Nz = σA ko‘rinishga keladi. Bundan σ = F A ekanligi kelib chiqadi. Muvozanatning boshqa tenglamalari esa ayniyatga aylanadi.

Markaziy cho‘zilish (siqilish)ga doir masalalarga geometrik nuqtai nazardan yondashish uchun sterjen deformatsiyalarining geometrik xossalarini tekshirish zarur. Agar uzunligi va ko‘ndalang kesim yuzasi A bo‘lgan sterjenga F kuchlar ta’sir etsa, u holda sterjen uzayib, a) yoki aksincha, qisqarib (, b) 1 uzunlikka erishadi. Odatda, sterjen uzunligining bunday o‘zgarishiga bo‘ylama deformatsiya deyiladi à) b) 101 Sterjen dastlabki uzunligi ning 1 − =∆ yoki − 1 =∆ (miqdorga o‘zgarishi absolyut uzayish yoki absolyut qisqarish deyiladi. Masalaning geometrik tomoni tajribaga asoslangan Y. Bernulli gipotezasiga tayanadi: sterjenning deformatsiyagacha bo‘lgan tekis va sterjen o‘qiga tik bo‘lgan kesimlari deformatsiyadan keyin ham tekis va sterjen o‘qiga tikligicha qoladi. Bu ta’rifdan esa sterjen absolyut uzayishining dastlabki uzunligiga nisbati o‘zgarmas miqdor ekanligi kelib chiqadi: ε ∆ = = const Bu yerda ε — o‘lchamsiz miqdor bo‘lib, nisbiy bo‘ylama deformatsiya deyiladi. Sterjen uzunligining o‘zgarishi natijasida uning ko‘ndalang kesim o‘lchamlari ham o‘zgaradi: cho‘zilishda ko‘ndalang kesim o‘lchamlari kamayadi, siqilishda esa oshadi. Bularga ko‘ndalang deformatsiyalar deyiladi. Agar cho‘zilish (siqilish) paytida ko‘ndalang kesimning o‘lchami ∆b = b — b1 yoki ∆b = b1 — b qiymatga o‘zgarsa, u holda nisbiy ko‘ndalang deformatsiya quyidagicha bo‘ladi: ε ∆ ′ = b b Elastiklik chegarasida nisbiy ko‘ndalang deformatsiyaning nisbiy bo‘ylama deformatsiyaga to‘g‘ri mutanosib bog‘lanishdaligi va ishoralari esa qaramaqarshi ekanligi tajribalarda tasdiqlangan: ε′ = µε Bu yerda µ — ko‘ndalang deformatsiya koeffitsienti yoki Puasson koeffitsienti deb atalib, materiallarning elastiklik xossalarini tavsiflaydi. Barcha materiallar uchun Puasson koeffitsientining o‘zgarish chegarasi µ = 0 ¼ 0,5 ekanligi tajribalardan isbotlangan.