Qurbonova O’lmas Usmonovna

 
 
 
 
 
Mavzu:  Yevropa mamlakatlarida ta’lim-tarbiya masalalarining olib 
borilishi va qiyosiy tahlili. 
 
                                 Reja: 
 
 1. Germaniyada ta’lim-tarbiya jarayonlarining o’ziga xos xususiyatlari. 
 2. Fransiyada ta’lim siyosatining olib borilishi. 
 3. Angliya ta’lim tizimi. 
4. Ayrim Yevropa mamlakatlari ta’lim tizimining qiyosiy tahlili. 
 
Tayanch  so’zlar:  Real  maktab,  maktabgacha  tarbiya;  boshlang’ich  maktab; 
o’rta maktab; dastur; gimnaziya, litsey; oliy ta’lim. 
 
 
Germaniyada  mavjud  bo’lgan  asosiy  qonun  har  bir  fuqaroga  o’z  shaxsini 
erkin  kamol  toptirish,  qobiliyatlari  va  qiziqishiga  qarab  maktab,  o’quv  yurti  va 
kasb  tanlash  xuquqini  beradi.  Ta’lim  sohasidagi  siyosatning  makqsadi  shundan 
iboratki, u har bir insonni optimal darajada qo’llab-quvvatlash, uning manfaatlariga 
javob  beradigan  malakaviy  tayyorgarlikdan  o’tish  imkoniyatini  yaratadi.  Har  bir 
fuqaro hayoti davomida umumiy, kasbiy va siyosiy ta’lim olish imkoniyatiga ega 
bo’lishi  lozim.  Ta’lim  sohasidagi  siyosatning  asosiy  yo’nalishlaridan  biri  yosh 
avlodni  demokratik  mamlakatda  mas’uliyat  hissiga  ega  mustaqil  fuqarolar  etib 
tarbiyalashdir.  
Germaniya  sanoatlashtirilgan,  xom  ashyo  jihatdan  zaif  mamlakat  sifatida 
yaxshi tayyorlangan mutaxassislarsiz rivojlana olmaydi. Buning uchun Germaniya 
ta’lim  sohasiga  katta  mablag’lar  ajratadi.  Masalan,  1995  yilda  mamlakat 
miqiyosida  o’quvchi  yoshlar  va  talabalarni  moddiy  qo’llab-quvvatlash  chora-
tadbirlari  hisobga  olingan  holda  maktab  va  oliy  o’quv  yurtlari  uchun  158,2  mlrd 
marka miqdorida mablag’ ajratildi.  
Huquqiy  asoslar.  Asosiy  qonunning  7-moddasiga  muvofiq  butun  maktab 
ta’limi tizimi davlat nazorati ostidadir.  

---

 
42 
Federativ qurilishga muvofiq ta’lim sohasidagi vakolatlar federastiya va yerlar 
o’rtasida bo’linadi. Jumladan, Germaniyadagi mavjud 16 ta yerlarning hammasida 
ham o’zlarining ta’lim to’g’risidagi qonunlari mavjud.  
Ta’lim  sohasidagi  qonunchilik  va  boshqaruv,  asosan,  erlarning  vakolatiga 
kiradi.  Bu,  avvalombor,  o’rta  va  oliy  ta’lim  tizimi,  kattalarni  o’qitish  tizimi  va 
ta’lim darajasini oshirish tizimiga tegishlidir.  
«Maktab  ta’limi  tizimini  muvofiqlashtirish»  to’g’risidagi  yerlararo  bitim 
(1971  y. 14  sentyabrda  qabul qilingan  Gamburg  bitimi)  ushbu tizimning  umumiy 
va  qiyosiy  tuzilmasini  belgilaydi.  Ushbu  bitimga  asosan  yerlar  qonunchilik 
organlari  tomonidan  maktabda  ta’lim  olishning  majburiyligi,  tashkiliy  shakllar, 
imtihon natijalarini e’tirof etishga tegishli bo’lgan majburiy qoidalar qabul qilindi. 
Bundan  tashqari  qo’shimcha  qarorlar  qabul  qilinib,  yerlar  madaniyat  va  ta’lim 
vazirlarining Doimiy anjumani (KMK) barcha yerlarda umumta’lim va kasb-hunar 
maktablarini  tamomlaganlik  hakidagi  guvohnomalarni  tan  olish  uchun  ham 
umumiy asoslarni yaratadi.  
Bular, xususan, gimnaziyalarning yuqori bosqichlarini qaytadan tashkil qilish 
to’g’risidagi,  yetuklik  shahodatnomasi  uchun  imtihonlarga  qo’yiladigan  yagona 
talablar  to’g’risidagi  va  maktab  ta’limi  tizimida  yakdillik  va  qiyoslashning  zarur 
darajasini  ta’minlaydigan  birlashgan  maktablarni  tamomlaganlik  haqidagi 
guvohnomalarni o’zaro e’tirof etish hakidagi qarorlardir.  
Germaniya’ning  birlashuvidan  so’ng  KMK  doirasidagi  bitimlarga  asosan 
yangi yerlarning ta’lim tizimini tuzilmaviy qayta qurish markaziy vazifaga aylandi. 
Landtaglar  tomonidan  maktab  to’g’risidagi  qonunlar  qabul  qilingandan  so’ng 
yangi  yerlarning  beshtasida  1992-1993  o’quv  yili  boshlanishi  bilan  maktab 
ta’limining ko’ppog’onali tizimi joriy etildi.