Qоzоqbоy yO‘ldоshеv, vаlijоn qоdirоv, jаlоlbеk yO‘ldоshbеkоv

G‘AzALDA bADIIY TASVIR VOSITALARINING O‘RNI 
Adabiyot san’at turlaridan biri ekanligidan xabardorsiz. Bu 
san’at  turi  haqidagi  ilm  adabiyotshunoslikdir.  Quyi  sinflardan  o‘tmish 
adiblarning eng sara, tanlangan vakillari ijodini aks ettiruvchi mum-
toz adabiyot namunalari bilan tanishib kelmoqdasiz. Asosiy ijod shakli 
she’riyat bo‘lgan mumtoz adabiyotni ilmiy o‘rganadigan soha mum-
toz adabiyotshunoslik deyiladi. Mumtoz ada biyotshunoslik uch qism 
—  aruz  ilmi,  qofiya  ilmi,  badiiyat  ilmi.  Aruz  she’rning  vazni  (o‘lchovi) 
haqida,  ikkinchisi  qofiya  tuzilishi,  ahamiyati,  unsurlariga  ko‘ra  turlari 
to‘g‘risidagi bo‘lsa, oxirgisi ilmi badi’ deb ham ataladi. Ilmi badi’ arab-
cha birikma bo‘lib, chiroyli so‘zlash, nodir, ajoyib ifoda ilmi degani. 
Badiiy tasvir vositalarining she’r badiiyatini ta’minlashdagi o‘rnini tu-
shunish uchun Atoyi gazallariga murojaat qilamiz:
 Jamoling vasfini qildim chamanda,
 Qizordi gul uyottin anjumanda.
Baytni tushunishni osonlashtirish uchun undagi gap bo‘laklarini 
odatdagi tartibga keltirib olamiz hamda misralarda ochiq ishtirok et-
may, yashirin kelayotgan bo‘laklarni qavs ichida beramiz: (Men) ch-
amanda  jamoling  vasfini  —  ta’rifini  qildim,  (shunda)  anjuman,  ya’ni 
chamanzordagi gul uyatdan qizarib ketdi.
Endi o‘ylab ko‘ring, oddiy til bilan aytganda, shoir nima demoq-
chi o‘zi? Bilib turganingizdek, u: “Mening yorim juda ham chiroyli”, 
— deyapti, xolos. Ana shu oddiy fikrni shoirona badiiy ifodalamoqda. 
Tahlilda  Siz  xayolga,  fikrlaringizga  erk  bering,  tasvirlangan  lavhani, 
matnni kengaytirib oling. Yuqoridagi  baytni quyidagicha sharhlash 
mumkin: gullar yig‘ini — anjumanida bir gul: “Dunyoda eng go‘zal 
menman”, — deya maqtanardi. Buning ustiga kelib qolgan oshiq o‘z 
ma’shuqasini ta’rif qilgan edi, o‘zidan bir necha marta go‘zalroq jamol 
egasi borligini eshitgan gul maqtanchoqligidan sharmanda bo‘lib, 
qiza rib ketdi va shundan keyin dunyoda qizil gul paydo bo‘ldi. Ko‘rib 
turganingizdek, shoir gulni insonlardek jonli qilib tasvirlayapti. Demak, 
baytda  jonlantirish san’ati qo‘llangan. Bu tasvir vositasi mumtoz 

---

126
ada biyot  ilmida