Qоzоqbоy yO‘ldоshеv, vаlijоn qоdirоv, jаlоlbеk yO‘ldоshbеkоv

EzguliK va oliYJANOBLIK qiLUVCHILArning


aziz qiLINISHI haQIDA

Uma ibn Xattob raziyallohu anhu aytadilar: “Biz Alloh Islom dini bilan aziz qilgan qavmmiz. Agar azizlikni Islomdan boshqa narsadan qidirsak, Alloh bizni xor qiladi”.

1Infoq qiluvchi – o‘z yaqinlari yoki boshqa insonlarning ehtiyojlarini qondirish uchun yordam beruvchi, nafaqa qiluvchilar.

138

Yolg‘on – eng buYUK gunOH

Rib’iy ibn Hiroshdan rivoyat qilinishicha, u Ali raziyallohu anhu xutba qilayotib: “Rasululloh (s.a.v.): “Sizlar menga yolg‘on to‘qimanglar. Zero, kim menga yolg‘on to‘qisa, albatta, jahan-namga kiradi, deb aytganlar”, — deganini eshitgan.

_{http://eduportal}Insono‘zayBIgaqarashIlozimligihaQIDA
Ali raziyallohu anhu shunday degan ek nl r: “Ey, odam-lar! Kim o‘zining aybiga qarasa, boshqala ning ybi bil n ishi bo‘lmay qoladi. Kim Alloh bergan rizqqa ozi bo‘lsa, boshqalar­ ning qo‘lidagi narsaga afsus chekmaydi. Kim xiyonat qilichini yalang‘ochlasa, o‘zi o‘sha qilich bilan ‘ldi iladi. Kim birodariga chuqur qazisa, unga o‘zi qulaydi. Kim bir vning aybini ochsa,

o‘z xonadonidagi ayblari ochilib q ladi. Kim ‘zining toyilganini unutsa, boshqalarning toyilishini lkan sanaydi. Kim o‘z fikriga lol qolsa, adashadi. Kim aqliga ishonsa, toyiladi. Kim odamlar-ga kekkaysa, xor bo‘la i. Kim odamlarni beaqllikda ayblasa, so‘kiladi. Kim ulamolarga aralashib yursa, viqorli bo‘ladi. Kim pastkashlarga aralashib yursa, uni mensishmaydi. Kim toqati yetmaydigan narsani bo‘yniga olsa, ojiz qoladi”.

HADISLAR HAQIDA

Imom al-Buxoriy avlodlarga boy va qimmatli ilmiy meros qoldir-gan bo‘lib, u yozgan asarlarning soni yigirmadan ortiqdir. Ulardan “Al-jome’ as-sahih”, “Al-adab al-mufrad”, “At-ta’rix as-sag‘ir”, “At-a’rix al-avsot”, “At-ta’rix al-kabir”, “Kitob al-ilal”, “Barr ul-volidayn”, “Asomi us-sahoba”, “Kitob al-kuna” va boshqalarni ko‘rsatish mum-kin. Buyuk allomaning eng muhim asari, shubhasiz, “Al-jome’ as-sa-

i ”dir. Bu asar “Sahih al-Buxoriy” nomi bilan ham mashhur. Uning g‘ yat ahamiyatli tomoni shundaki, Imom al-Buxoriygacha o‘tgan mu-haddislar o‘z to‘plamlariga eshitgan barcha hadislarini tanlab o‘tirmay

139

qatorasiga kiritaverganlar. Imom al-Buxoriy esa turli roviylardan eshit­ gan hadislarni tabaqalarga bo‘lib, ularning ishonchlilarini ajratib, alo-hida kitob yaratdi.

Alloma ibn Salohning ta’kidlashicha, al-Buxoriyning bu asariga kiritilgan ishonchli hadislarning soni takrorlanadiganlari bilan birga

7275 ta bo‘lib, takrorlanmaydigan holda esa 4000 hadisdan­ iborat.
http://eduportal
Sahih hadislar to‘plamiga tartib berishdek sharaf i			ishni birin­
chi al-Buxoriy boshlab bergan bo‘lib, keyin qator o im ar			nga taqlid
qilib, shu zaylda hadislar to‘plamini yaratganl r. Imom		-Buxoriyning
ushbu yirik asari yozilganiga taxminan 1200 yil bo‘ di. O‘sha davrdan
boshlab toki shu vaqtgacha insoniyatni ezgulikk	, ikki dunyo saodati-
ga yetaklovchi bosh manbalardan biri sifa ida iymonli q		lbl r ehtiromi
va e’zozidadir.
Shu o‘rinda hadisga berilgan ta’ ifga	e’tibor		qaratamiz.

Payg‘ambarimiz Muhammad (s.a.v.)ning aytganlari, ko‘rsatmalari, bi-ror masala (narsa, voqea-hodisa, xatti-harakat) yuzasidan bergan qarorlari hadis sanaladi. Hadislarning ahamiyatini ham chuqur idrok etishimiz lozim. Ma’l mki, tarixan g‘oyatda qisqa muddatda nozil bo‘lgan Qur’oni karim oyatlari ba’zi hollarda umumlashtirilgan, murak-kab holda keltirilgan. Payg‘ambarimiz hadislari ushbu oyati sharif­ arni kengroq talqin eta i, ularni o iylashtirib bayon qiladi. Ayni paytda, keltirilgan voq a va ho isalarni ko‘pchilikka tushunarli qilib, mufassal sharhlaydi. Hadis sanad va matndan iborat bo‘ladi. Sanad hadisning kimning huzurida, qachon va qay sharoitda aytilganligi haqidagi ma’lumot bo‘lsa, matn uning mazmunidir. Hadislarni ishonchli­ kishilar-dan olib, o‘zidan keyingilarga yetkazuvchi zotlarni roviylar deymiz. Roviyning ismi hadisning sanadida keladi.

Payg‘ambarimiz Muhammad (s.a.v.) hadislari u zoti sha­ rif yashagan davr uchun haqiqiy bir ko‘zgu vazifasini ham o‘taydi. Chunki ular sarvari olamning hayotlari, husni axloqlari, adolatli jami-yat qurish yo‘lida ko‘rsatgan beqiyos sa’y-harakatlari, yaxshilig-u xay -barakotga asoslangan faoliyatlarni o‘z ichiga oladi. Mana shular-ga binoan oldin o‘tgan hech bir payg‘ambarlar va ulug‘larga ko‘rsatil-magan alohida bir e’tibor bilan ilm ahllari hadislarni to‘plashga kirish-dilar. Hadis ilmi bilan shug‘ullanish eng aziz va sevimli mashg‘ulot hi-

140

soblandi. Ularni to‘plash uchun olim-u ulamolar butun aql-zakovati-yu qalb qo‘ri bilan kirishganlarini alohida ta’kidlash zarur.

Shunday bir davrlar bo‘ldiki, milliy-siyosiy ixtiloflar, o‘z qarash-lariga foyda keltirish maqsadida payg‘ambarimiz nomidan yolg‘on

hadislar to‘qish hollari uchragan, amir va hokimlarga xushomad qilish maqsadida ko‘plab ishonarsiz hadislar yuzaga kelgan. Ana sh nday

bir sharoitda o‘zining butun hayotini, bilim hamda iqtidorini to‘g‘ri ^ha­ _{http://eduportal}dislarnianiqlab,yig‘ishvaumumlashtirishgabag‘ishlaganpayg‘am-bar Muhammad (s.a.v.)ning xos ummati maydonga chiqdi S hoba va

ularning izdoshlari bo‘lmish tobeinlar ichidan ye ishg n zukko, yuksak iqtidor egalari bo‘lmish bu zotlar sa’y-harakatla i, izl nishl ri n tijasi-da hadisshunoslik ilmi vujudga keldi. Hadis ilmi bil n shug‘ull ngan

kishilarni muhaddislar deb ataganlar. Muhaddislar sahih (ishonch-li) hadislarni nosahih (ishonchsiz)laridan aj atganlar. Har bir asrda zamonasining yetuk muhaddislari yetishib chiqdi, lekin ularning bar-chasi Imom al-Buxoriyni ustoz, ilmda ‘z im mi deb bilganlar.

Hadislarning mavzu qamrovi hayot muammolari, turmush ma-salalari qadar keng va turfadir. “Al-jome’ as-sahih” asarining birinchi kitobida dastlabki bob iymon haqi a bo‘lsa, uning ikkinchi bobi ilm haqida. Bu dinimizda iymon an keyingi mavqe ilmga tegishli ekanli-giga ishora qiladi. Kitobga kiritilgan ilk hadisga e’tibor qarataylik: Alloh taolo oyati karimasida: “Alloh taolo sizlarning orangizdagi iymon kel­ tirganlarni va ilmni yuksaltirganlarni bu dunyoda yarlaqab, martaba­ sini ulug‘ qilg‘aydir, oxiratda jannatga kirmoqlikni nasib etgusidir, Alloh taolo qilayotgan ishlaringizdan xabardordir”, – deyilgan. Yana boshqa oyati karimada esa: “Yo robbiy, ilmimni ziyoda qilg‘aysen, deb ayt!” – deyilgan. Bundan dunyo va oxirat omonligi, farovonligi ilm bilan bo‘li-shi, Yara gandan eng avval ilm so‘rash lozimligi anglashiladi. Ilm olish osonlik bilan kechmaydi: o‘ziga xos mashaqqati, turli murakkabliklari bo‘lishi abiiy. Ilm tolibi buni oldindan bilgan, ularni bo‘yniga olgan hol-da bilim olishga kirishmog‘i lozim. Ana shuni nazarda tutib boshqa bir

adisda: “Ilmni Chinga borib bo‘lsa ham olinglar”, deyilgan. Hadisdagi “C in” faqat Xitoy yurtinigina bildirmaydi, ayni paytda ramziy ma’no-da ham masofa jihatdan uzoqlik, ham vaqt jihatdan uzoqlik – davomiy-lik va bu jarayonlardagi qiyinchilik, mashaqqatlarni ifodalaydi. Demak,

141

qayerda, qachon va qay muddatda bo‘lishidan qat’i nazar, zahmatlar chekib bo‘lsa ham ilm egallashga astoydil bel bog‘lash lozim. Hadis mazmuniga e’tibor bergan holda mumtoz adiblarimiz­ o‘z asarlarida ilm ahamiyatiga alohida to‘xtalganlar.

Ahmad Yugnakiy “Hibat ul-haqoyiq” asarida yozadi: “Bilik birla bilinur saodat yo‘li, Bilik birla saodat yo‘lini b la1” Ogahiy

http://eduportal

ilmdan keladigan naf haqida yozadi: “Ilm andoq ganji nofe’d r,