Qotishmalar turlari. Reja: Qotishmalarning holat diagrammalari va ularning tuzilishi Fazalar qoidasi haqida ma’lumot

Temir bilan uglerod qotishmalarining asosiy strukturalari va ularning xossalari. Ferrit (F) – uglerodning alfa temirdagi qattiq eritmasi [Feα(Q] bo‘lib, bu eritmada uglerod miqdori juda oz (727 oС da 0,02% gacha) bo‘ladi. Umumiy holda uning tarkibida 99,8–99,9% Fe, qolgani uglerod va juda oz boshqa qo‘shimcha elementlar ham bo‘ladi. Ma’lumki, qotishmaning xossasi uning tarkibiga, donachalar o‘lchamiga va shakliga bog‘liq. Ferrit strukturali qotishmaning cho‘zilishdagi mustahkamlik chegarasi σ b=250–300 МРа (25–30

kgk/mm2), nisbiy uzayishi 5=40–50%, qattiqligi HB=800–1000 MPa (80–100 kgk/mm2), zarbiy qovushoqligi, KC\J=2–3 J/m2 (20–30 kg-m/sm2) oralig‘ida bo‘ladi.

Sementit (S) – temirning uglerod bilan hosil qilgan kimyoviy birikmasi (Fe3C) bo‘lib, tarkibida 6,67% С bo‘ladi. Bu qotishma juda qattiq (HB=8000 MPa) va mo‘rt (σ=0) birikmadir. Sementit Mn, Cr va boshqa elementlarni

o‘zida ma’lum miqdorda eritadi, ma’lum sharoitda esa o‘zi parchalanib, erkin uglerod (grafit) ajralib chiqadi.

Austenit (A) – uglerodning gamma temirdagi qattiq eritmasi Feγ(C) bo‘lib, bu eritmada 1147°C tempe-raturada 2,14% gacha uglerod bo‘ladi. Lekin tempe-raturasi pasaygan sari uglerodning gamma temirda erishi susaya boradi. Austenitning qattiqligi HB= 1600-2000 MPa (160–200 kgk/mm2), nisbiy uzayishi σ = 40–50% oralig‘ida bo‘ladi.

Perlit (P) – ferrit bilan sement fazalarining mexanik aralashmasi bo‘lib, uning tarkibida 0,8% uglerod bo‘ladi. Perlit strukturali qotishmaning xossalari uning tarkibidagi fazalar miqdoriga bog‘liq. Umumiy holda qattiqligi HB=1800-2200 MPa (180-220 kgk/mm2) oralig‘ida bo‘ladi.

Ledeburit (L) – austenit bilan sementitning mayda donachalaridan iborat bo‘lgan mexanik aralashma bo‘lib, tarkibida 4,3% uglerod bo‘ladi. Bunday strukturali qotishmaning xossasi tarkibiga va donachalar o‘lchamiga bog‘liq.