Figuralarning yuzlari
Shaklning yuzi deb,shunday nomanfiy miqdorlarga aytiladiki,u quyidagi xossalarga ega:
1)Teng shakllar teng yuzga ega: F =F S(F )=S(F )
2) Agar shakl chekli sondagi qismlardan tashkil topgan bolsa,u holda uning yuzi qismlarning yuzlari yigindisidan iborat,yani
F=F +F +
+F S(F)=S(F )+S(F )+
+S(F )
Shakl yuzini olchash bu uni tomoni e ga teng(yuzi e ) birlik kvatrat bilan taqqoslash demakdir. Taqqoslash natijasida shunday x soni kelib chiqadiki,u S(F)=x*e ni qanoatlantiradi. x-soni berilgan olchov birligida shakl yuzining son qiymati deyiladi.
Shakl yuzini olchash usullaridan biri paletkalar (katakli plyonka) yordamida olchash. Bunda olchanayotgan shakl ustida paletkani yuzma-yuz qoyamiz.
1.Berilgan shakl yuziga tegishli toliq kvatratlar (kataklar) sonini aniqlaymiz. Masalan ularning soni m bolsin.
2.Berilgan shakl konturida yotgan kvatratlar(kataklar) sonini aniqlaymiz. Ularning soni n bolsin.F figuraning yuziS(F) shartini qanoatlantiradi.Shakl yuzini aniqroq hisoblash uchun kataklarni yana ham maydaroq (e = ) olish mumkin.
Amaliyotda S(F)=(m+ )e formula yordamida hisoblanadi.
Tarif: Yuzlari teng shakllar tengdosh deyiladi.Tengdosh shakllar teng bolmasligi ham mumkin.
Tarif: Agar ikkita shakl bir xil qismlardan tashkil topsa, teng tuzilgan deyiladi.
Teng tuzilgan figuralar har doim tengdoshdir.
Agar yuz olchov birligini almashtirsak, u holda yuzning son qiymatiyangi olchov birligi necha marta ortiq (kam) bolsa, shuncha marta kamayadi(ortadi).
Masalan, 5sm =5*1sm =5*(0,01dm )=(5*0,01)dm =0,05dm
Jismning massasi va hajmi haqida tushuncha
Quyidagi shartlarni qanoatlantiradigan musbat miqdor massa deyiladi.
1) Tarozida bir-birlarini teng muvozanatda saqlaydigan jismlarning massalari tengdir.
2) Agar jism bolaklardan tashkil topgan bolsa, u holda jismning massasi uni tashkil qiluvchi bolaklar massalarining yigindisidan iboratdir.
Jismning massasini tarozi yordamida olchaymiz. E massaga ega bolgan jismni tanlaymiz va uni olchov birligi sifatida qabul qilamiz.
Kilogramm (kg) asosiy massa birligi sifatida qabul qilingan. Platina va iridiy qotishmasidan 1889-yilda tayyorlangan silindrning massasi 1 kg deb qabul qilingan. Bu etalon xalqaro olchovlar byurosida Fransiyaning Sevre shahrida saqlanadi. Bundan oldingi asrda 1 kg deb 1 dm3 (4ºC) suvning massasi sifatida qabul qilingan edi. Gramm (g), tonna (t), sentner (s) va boshqa birliklar hosilaviy olchov birliklari deyiladi.
Jism hajmi quyidagi xossalarga ega:
1.Jism hajmining son qiymati nomanfiy haqiqiy son.
2.Teng jismlar teng hajmga ega.
3.Agar jism ichki umumiy nuqtaga ega bolmagan jismlarning birlashmasidan iborat bolsa u holda jismning hajmi birlashuvchi jismlar hajmlari yigindisiga tengdir.
4.Olchovlari birlik kesmadan iborat kubning hajmi birga teng.
Hajm birliklari:
Kub metr (m3); kub detsimetr (dm3); kub santimetr (sm3); kub millimeter (mm3), litr (l), gektolitr (gl), millilitr (ml), SI sistemada 1L=1dm3
Do'stlaringiz bilan baham: |