Qo‘shma gaplar bo‘yicha savоllar

ERGASHTIRUVCHI BOG`LOVCHILI ERGASHGAN Qo‘SHMAGAPLAR

Bosh gapda ifodalangan mazmunning sababi,
maqsadi, sharti yoki qiyosini bildirgan ergash
gaplar bosh gapga sabab (chunki, negaki), maqsad (toki),
shart (agar, agarda, basharti, mabodo), qiyoslash-
chog'ishtiruv (go‘yo, go‘yoki, xuddi) ergashtiruvchi
bog'lovchilari yordamida bog`lanadi. Sabab, maqsad, qiyoslash-chog'ishtiruv bog'lovchilari ergash gap boshida qo‘llanadi va ergash gap bosh gapdan so‘ng keladi. Bunday vaqtda yozuvda ergash gap bosh gapdan vergul bilan ajratiladi.
Shart bog'lovchilari gap boshida keladi. Ergash gap kesimi
shart maylidagi fe'llar bilan ifodalanadi. Bunday ergash gaplar
bosh gapdan oldin keladi. Ko‘pincha shart bog'lovchilari
qo‘llanmasa ham, va shart mayli shakli qo‘shma gap qismlarini
bog'layveradi.

Ergash gapni bosh gapga bog'lovchi vositalarni va ergash gapning qanday ma'no ifodalayotganini ayting.

1. Ozgina hovliqib turishsa ham, cho‘chishsa ham mayliga, negaki keyin yelkalaridan yuk arigan mahali tuyadigan shodliklari ham shunga yarasha bo‘ladi. (Murod Muhammad Do‘st) 2. Soliqni bermangiz demayman, chunki sizning itoatingiz menga bundog` to‘nlar berar! (Abdulla Qodiriy). 3. Misralarda so‘zlar gavhar kabi yonadi, go‘yo yangi ranglar, yangi jilvalar bilan porlaydi. (Oybek) 4. Bu masalani sinfda keng muhokama qilamiz, toki boshqa qaytarilmasin. (« G'uncha») 5. Vijdonni asrangiz har nedan ortiq, Bobolardan qolgan noyob bu tortiq, Toki avlodlarga yetolsin omon. (A.Oripov)

Bosh gapga agar bog'lovchisi yordamida bog'langan ergashgan qo‘shma gapga to‘rtta misol topib, agar bog'lovchisini basharti, mabodo bog'lovchisiga almashtirib ko‘ring.

Namuna: Agar boshingga qilich kelsa ham, to‘g`ri gapir — Basharti boshingga qilich kelsa ham, to g'rigapir — Mobodo boshingga qilich kelsa ham, to‘g`ri gapir.

Gaplarni o‘qing, ergashtiruvchi bog'lovchilar yordamida bog'langan ergashgan qo‘shma gaplarni aniqlang va ularga izoh bering.

Kishida odob bo‘lsa, ilm ham bo‘lishi lozim. Odob shunday tojki, u aqlli, farosatli odamlar boshini bezaydi. Odobli odam tabibga o‘xshaydi, chunki u bilan suhbatlashish ko‘ngildagi g`amni quvadi. Ilm bir daraxt, odob esa uning mevasidir. Odob ulug`lik va yuksaklik qasrining narvonidir, shuning uchun u orqali barcha maqsad va manzillarga yetish mumkin. Qaysi yerda ilm-u ma'rifat kuchli bo‘lsa, o'sha yer baxt maskanidir.

(«Sharq hikmatlaridan»)

Quyida berilgan gaplarni davom ettiring va bog'lovchi vositalarning gapdagi vazifalarini tushuntiring.

1. Donishmandlar so‘zni javohirga o‘xshatadilar, chunki... 2. Aytar so‘zingni bilib ayt, chunki... 3. So‘zning lazzati uni gapirishda emas, shuning uchun... 4. Til shirinligi ko‘ngilga yoqimli, shuning uchun... 5. Har bir kishining so‘zi aqliga yarasha bo‘ladi, shu sababli...

1. Qanday bog'lovchilarga ergashtiruvchi bog'lovchilar deyiladi? 2. Qanday gaplarga ergashtiruvchi bog'lovchili ergashgan qo‘shma gaplar deyiladi? 3. Ergashtiruvchi bogiovchili ergashgan qo‘shma gaplarga misollar keltiring.