Qoraqalpoq davlat universiteti

Uyga vazifa
Alisher Navoiy hikmatlaridan namunalar yod olish


23-mavzu. Ish yuritish til va uslubi
I. Og‘zaki nutq:
▲1- tоpshiriq.Mаtnni o‘qing, ish yuritish tili va uslubini bilib oling.
Hujjat-ish yuritishning asosi
O‘zbek hujjatchiligining shakllantirish va takomillashtirishdagi eng muhim va dolzarb masalalaridan biri hujjatlarning tili va uslubidir. Hujjat tayyorlash va rasmiylashtirish eng avvalo, o‘zbek tilining barcha asosiy qonuniyatlari va imlo qoidalarini tasavvur etish kerak. Har bir rahbar, boshqaruv muassasasi xodimlari o‘zbek tilining imlo va tinish belgilarini va uslubiy qoidalarini egallagan bo‘lishlari zarur. Busiz bugungi taraqqiyotimiz talablariga javob beradigan aniq, lo‘nda va teran mantiqli hujjatchilikni yaratib bo‘lmaydi. Hisob-kitoblarga qaraganda, rahbar xodimlar, asosan, ish qog‘ozlari bilan shug‘ullanadigan xodimlar ish vaqtining 80 foizini hujjatlashtirishga sarflar ekan. Agar ular o‘zbek adabiy tili imlo va uslubiy qonuniyatlarini bilmasalar, bundanda ko‘p vaqtlarini sarf etishlari tabiiydir.
Hujjаt - bu bоshqаrish jаrаyonini аmаlgа оshirish uchun zаrur bo‘lgаn vоqеаlаr, hоdisаlаr, jаrаyonlаr, fаktlаr to‘g‘risidаgi ахbоrоtlаrni mахsus mаtеriаllаrdа turli usullаr bilаn mustаhkаmlаsh vоsitаsidir. Bоshqаchа qilib аytgаndа hujjаt - bu nаrsаning nimаligini, miqdоri, sifаti vа shu kаbilаrni ko‘rsаtuvchi rаsmiylаshtirilgаn ish qоg‘оzi, yoki kimsаning kimligini, mаshg‘ulоtini, birоr tаshkilоtgа а’zоligini tаsdiqlоvchi ish qоg‘оzi (pаspоrt, guvоhnоmа, rеyting dаftаrchаsi vа h.k.).


II. Nazariy ma’lumot

O‘zbek hujjatchiligi qadimiy tarixga ega. Turli davrlardagi ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy munosabatlar o‘zbek hujjatchiligiga o‘z ta’sirini ko‘rsatgan. Hozirgi kunda eski turkiy (o‘rxun-enasoy), so‘g‘d, uyg‘ur, arab, fors, kirill (rus) yozuvlar bitilgan hujjatlar mavjud.

Qadimgi turkiy (o‘rxun-enasoy) yozuvida bitilgan hujjatlar yo‘q qilingani uchun ham ba’zilarigina saqlab qolingan. Ular ham toshlarda yozilgan.
VIII asrdan boshlab arab yozuvidagi hujjatlarga o‘tish boshlangan. VIII-XIX asrlarda arznoma, bitim, yorliq, noma, tilxat, farmon kabi o‘nlab hujjatlar qo‘llanilgan. Bu hujjatlar o‘zbek, arab, fors-tojik tillarida yaratilgan. Ish yuritish bilan bog‘liq hujjatlar hukmdorlarning saroy va mahkamalarida yaratilgan. O‘zbek xonliklarida ish yuritish hujjatlari devonxonada amalga oshirilgan. Hujjatlarni yaratuvchi (yozuvchi)lar munshiy yoki mirza deb yuritilgan.
XX asrga qadar yaratilgan manbalarda arabcha, forscha-tojikcha turg‘un birikma va qoliplar bilan birga o‘zbek tiliga xos tartibdagi va nutqiy qolipdagi hujjatlar ham anchaginani tashkil etadi. XX asrning 90 yillariga qadar hujjatchiligimiz rus tilining to‘liq ta’sirida bo‘ldi.
Mustaqillikdan so‘ng o‘zbek hujjatchiligini davr talablari asosida shakllantirish bo‘yicha bir qator ishlar qilindi. O‘zbek tilining rasmiy ish yuritish uslubini shakllantirish va rivojlantirishda N.Mahmudov, N.Mahkamov, A.Madvalievlarning xizmati beqiyosdir. Ular tomonidan nashr etilgan “O‘zbek tilida ish yuritish” kitobi o‘zbek hujjatchiligida muhim voqea bo‘ldi.