Qoraqalpoq davlat universiteti

Uyga vazifa
“Saddi Iskandariy”da ilm va olimlar tavsifini o‘rganib kelish

21-mavzu. Alisher Navoiy she’riyati
I. Og‘zaki nutq:
▲ 1-tоpshiriq. Navoiy she’riyati haqida aytigan mazkur fikrlarga o‘z fikrlaringizni qo‘shimcha tarzda og‘zaki bayon qiling.

Dengizning bir tomchi suvi dengiz suvining barcha xususiyatlarini ko‘rsatib berganiday, Navoiy she’riyati ham shunday. Navoiyning she’riyat dengizidan olingan bitta she’r ham buyuk shoir she’riyatining lazzati, latofati va xislati haqida tasavvur hosil qilishimiz mumkin. Garchi Navoiyning har bir she’ri boshqa-boshqa olamni, inson qalbiningtakrorlanmaydigan nozik hissiyotlarini aks ettirsa-da, ularning har birida Navoiy she’riyatiga xos bo‘lgan mazmun boyligi, fikr teranligi, hissiyot jo‘shqinligi, mantiq kuchliligi, nazmning benuqsonligi, hatto musiqiyligini ham ko‘ramiz.

Navoiy asarlarining markazidainson, inson muammosi, uning mehnat faoliyati, kasb-kori, dunyoqarashi, axloqi, ma’naviyati, ijtimoiy turmushi, jamiyatga munosabati masalasi yotadi.
Alisher Navoiyning kichik she’riy turidan tortib katta asarigacha olam-olam ma’nolarning ifodalangani, uning buyuk mutafakkir ekanligidan dalolat beradi. Navoiy hayotni, insonni jondan ortiq sevardi va inson baxtiyor yashashini orzu qilgan….
II. Nazariy ma’lumot

Alisher Navoiy ota-onaning farzandlari oldidagi mas’uliyati haqida ham to‘xtaydi. Ammo, deydi u

Navoiy o‘z ijodida Sharq she’riyatining 16 xil janridan foydalangan. U shoirlarni uch guruhga ajratgan:
1. «Haqiqat asrori shavqida» qalam tutganlar, ya’ni haqiqiy-ilohiy ishqni kuylovchi shoirlar
2. «Majoz suvratiga shaydolar», ya’ni dunyoviy ishqning kuychilari
3. Har ikki olam muhabbatini kuylovchi shoirlar.
Alisher Navoiy g‘azalnavislikda Husrav Dehlaviy, Hofiz Sheroziy, Abdurahmon Jomiylarni ustoz deb bilgan. Navoiyning barcha devonlari janr jihatdan rang-barangdir. Shoirning sakkizta devoni mavjud. Shulardan 7 tasini o‘zi tuzgan, bittasini zamondoshlari tuzishgan. Ular quyidagilar:
1. Ilk devon (zamondoshlari tomonidan tuzilgan bu devon shoirning 24-25 yoshlik davrida xattotlar sultoni Sultonali Mashhadiy tomonidan ko‘chirilgan, ilmda unga shartli ravishda shunday deb nom berishgan)
2. «Badoe ul-bidoya» (1472-76 yil, o‘zi tartib qilgan birinchi devoni. Unda «eti-sakizimdin she’r tartib berish shavqi rag‘bati xayolimni band etdi». – deb yozgan edi).
3. «Navodir un-nihoya» (1476-83, o‘zi tartib qilgan ikkinchi devoni)
4. «Xazoyin ul-maoniy» («Chor devon», 1492-98 yillarda tartib berilgan turkiy tildagi 4 devondan iborat bo‘lib, ularning har biriga baravar – 650 tadan g‘azal kiritilgan. Bu devonlar quyidagilar: a) «G‘aroyib us- sig‘ar» («Yoshlik g‘aroyibotlari», 7-8 yoshdan 20 yoshgacha, bahor) b) «Navodir ush-shabob» («Yigitlik nodirliklari», 20 yoshdan 35 yoshgacha, yoz) v) «Badoe’ ul-vasat» («O’rta yosh go‘zalliklari», 35 yoshdan 45 yoshgacha, kuz) g) «Favoyid ul-kibar» («Keksalik foydalari», 45-60 yoshlar, qish, unda 86 ta fard mavjud)
5. «Devoni Foniy» (1491-1498, unga fors-tojik tilidagi 600 ta g‘azal kiritilgan).

▲2-tоpshiriq.Quyidagi ruboiylarni ifodali o‘qing va mazmunini birgalikda sharhlang va yod oling.