Qoraqalpoq davlat universiteti

II. Nazariy ma’lumot

Alisher Navoiy ota-onaning farzandlari oldidagi mas’uliyati haqida ham to‘xtaydi. Ammo, deydi u, - ota bila o‘g‘ildin, o‘g‘il bila ota orasida farqlar bor... Payg‘ambar... (imiz Muhammadu Rasulullohu sallallohu alayhi va sallam) buyuribturlarkim, «tangri taolo rizosi ota rizosig‘a vobastadur (ya’ni bog‘liqdir) va tangri g‘azabi ham ota g‘azabiga vobastadur».

Bugina emas, o‘tmishdagi ko‘pgina mutafakkirlarning fikri ham Navoiy mulohazalarini dalillaydi. Jumladan shoirning o‘zi Adib Ahmad Yugnakiyning quyidagi misralarini eslatadi:
Atodin xato kelsa ko‘rma xato,
Savob bil xato toki qilsa xato.
Atoning xatosi bilgil savob,
Seni yuz balodan qutqargay xudo.
Ko‘rinadiki, buyuk mutafakkirning bu boradagi o‘gitlari haligacha ham o‘z kuchini yo‘qotgan emas. Ularga amal qilish esa barchamizga ham naf berishi tabiiy. Bunga shubha yo‘q.
Inson umri chegaralangan, uning boshanishi bolalik bo‘lsa, oxiri qarilik. Uning ibtidosi tutilish bo‘lsa, intihosi o‘limdir. Mutafakkir, adiblar bu silsilaga befarq” bo‘lishmagan. Uni inson umrining mazmuni, mohiyati bilan chambarchas aloqadorlikda, yaxlitlikda his etishgan. Shuning uchun ham qarilik va o‘lim inson orzu-o‘ylarining, imkonlarining chegarasi, chegaralovchisi deb qaralgan.
▲ 2-tоpshiriq.Matnni o‘qing va Farhod va Sheruyaga tavsif bering.
Xisravning Sheruya ismli o‘g‘li bor edi. Shirin qasrga ketayotganda Sheruya ham uni ko‘rib, oshiq bo‘lib qolgan edi. Shuning uchun u otasining joniga qasd qiladi. So‘ng Shiringa sovchilar yuboradi.Shirin Farhodning motamini o‘tkazishga ijozat so‘raydi, Shopurni bandilikdan ozod qilishni talab qiladi. Sheruya rozi bo‘ladi.Shopur Shirin iltimosiga ko‘ra Farhodning jasadi turgan uyga kirgach, ichkaridan eshikni berkitadi, o‘zini uning bag‘riga tashlab hayotdan ko‘z yumadi. Bu ayriliqqa Mehinbonu ham chiday olmay, vafot etadi.Chin mamlakatida Farhodning ota-onalari ham vafot etgan, Shahzodaning do‘sti Bahrom lashkarboshi edi. Arman voqealari ovoza bo‘lgach, Bahrom bu yerga qo‘shin tortib keladi. Mamlakatni ozod qiladi, qo‘shnilarini yurtiga qaytaradi. O‘zi Shopur bilan birga Farhod qabri ustida maqom tutib qoladi.
▲ 3-tоpshiriq.Mazkur matnni o‘qing va fikrlaringizni o‘z tilingizda ifodalang.
Navoiy ota-bola munosabatlarida ham ikki qutbni tasvirlaydi. Bu qutblarning birida Hoqon va Farhod tursa, boshqa birida Xusrav va uning o‘g‘li Sheruya turadi.Xoqon mamlakatni idora qilishni Farqodga topshirish niyatida bo‘ladi. U o‘glining o‘z ishlarini davom ettirishga ishonadi, ana shu ishonch bilan yashaydi. Farhod ota istaklarini qabul qilishdan ko‘ra boshqacha olamda yashashni maqsad qiladi. Shunda ham rad javobi nihoyatda oliy darajadagi odob qoidalari doirasida amalga oshiradi.Xusrav va Sheruya munosabatlari esa buning aksi. U erda ota-bola ziddiyati, o‘zaro nizo avjida:
Aning birla otasi tab’i noxush,
Ato tavri dog‘i kelmay anga xush.
Ato hargiz o‘g‘il ko‘ngliga boqmay,
O‘g‘ulg‘a ham ato af’oli yoqmay.
“U o‘g‘ildan otaning ta’bi xush emas, otaning qiliqlari ham o‘g‘ilga yoqmas edi. Otasi hech qachon o‘g‘lining ko‘ngliga boqmaganiday, o‘g‘liga ham otasining fe’l-atvori yoqmas edi”.
Navoiy shu o‘rinda nihoyatda go‘zal bir hayotiy o‘xshashlikni, tamsilni keltiradi:«Uchqun o‘tga farzand bo‘lganiday, o‘q uchi temirdan uzilib tushganday, Xusravning ham o‘g‘li o‘ziga o‘xshash edi». Aslida bu Navoiyning istehzosidir.