|
Hozirgi monetarizm nazariyasi. Keynsning bevosita davlat investitsiyalarining roliga va konyunkturani tartibga solishning budjet uslublariga ortiqcha baho berib yuborgan tavsiyalarining qo'llanib b o ‘linmasligi inflatsiya fenomenini «sof pullik asosda» izohlashga urinishlarning paydo bo‘lishiga olib keldi. Bunday yondashuv Milton Fridmen (1912-yilda tug‘ilgan) boshchiligidagi hozirgi monetaristlar asarlarida amalga oshirildi. 60—70-yillarda uning «Kapitalizm va erkinlik», «Qo‘shma Shtatlarning monetär tarixi. 1867—1970» (A. Shvars bilan birgalikda), «Pozitiv iqtisodiy fan ocherklari», «Dollar va defltsit», «Pul nazariyasidagi kontrrevolutsiya» va boshqa asarlari chop etiladi. 1976-yilda M. Fridmenga Nobel mukofoti berildi. Pullami monetaristlar takror ishlab chiqarishning hal qiluvchi omili sifatida ko‘rib chiqishadi, shuning uchun davlatning pul-kredit sohasini noto‘g‘ri tartibga solishi, ularning fikricha, iqtisodiy tanazzulni keltirib chiqarishi mumkin. Bunday tanazzulning oldini olish uchun, birinchidan, pul massasining o'sishi sur’atlarini yiliga 3—4% gacha pasaytirish zarur (bu AQSH milliy daromadining o‘rtacha o ‘sish sur’atlariga to‘g‘ri keladi). Shunisi xarakterliki, bunday sur’atlar iqtisodiy konyunkturaning joriy holatidan qat’i nazar tavsiya etiladi, chunki, monetaristlarning fikricha, qabul qilingan qarorlarning ta’siri jiddiy kechikadi va ularning boshlang'ich maqsadiga putur yetkazadi. Ikkinchidan, davlatning iqtisodiy funksiyalarini cheklash: davlat sektori miqdorlarini kamaytirish, davlat xarajatlarini, shu jumladan, ijtimoiy ehtiyojlarga xarajatlarni qisqartirish kerak (bu virik biznesning manfaatlariga obyektiv xizmat qiladi). 1969— 1970-yillarda va 70-yillarning ikkinchi yarmida AQSH, Angliva, GFR, Yaponiyada va boshqa ayrim mamlakatlarda monetaristik tavsiyalarni amalda qo‘llanishga urinishlar bo'ldi. Hisobga olish stavkasi jiddiy oshirildi (17—2ü%gacha), ilgari natsionalizatsiya qilingan korxonalarning qisman qaytadan xususiylashtirilishi va shu kabi tadbirlar amalga oshirildi. Biroq inflatsiya bilan kurashda erishilgan shubhasiz yutuqlarga qaramasdan kapitalizmning rivojlanishidagi tanazzulli pasayishlarning to‘liq oldini olib bo‘lmadi — 1980— 1982-yillardagi tanazzul shundan yaqqol dalolat berdi. Bir qator mamlakatlarda ushbu tanazzul urushdan keyingi davrdagi nafaqat eng uzoq davom etgan, shu bilan birga eng teran tanazzul boidi. Monetaristik chora-tadbirlar, shubhasiz, mehnatkashlar real daromadlarining harakatiga ham salbiy ta’sir ko'rsatdi. Shunday qilib, hozirgi monetarizm qo'yilgan vazifani to'liq hal qila olmadi. Bu shuning uchun yuz berdiki, monetarizm kapitalistik ishlab chiqarishning tub muammolaridan, awalo va asosan kredit-pul muomalasi sohasidan ajratib abstraklashtirildi.
Xulosa
Pul -- bu shunday maxsus tovarki, u hamma boshqa tovarlar uchun ekvivalent vazifasini bajaradi. Pul umumiy tovarlarni ayirboshlashda asosiy vazifani bajaradi. Tijorat banklar tom onidan o ‘z mijozlariga beradigan kreditlar iqtisodiyotda yangi pulni yaratishga, ya’ni naqd pul hajmini ko'payishiga olib kelmaydi. Lekin tijorat banklarida o ‘z majburiy zaxiralari orqali mamlakatdagi muomalada mavjud bo‘lgan naqd pul hajmini o'zgarishga ta’sir eta oladi. Pul massasini o‘lchov ko‘rsatkichlari bo‘lib, pul agregatlari hisoblanadi
Adabiyotlar
1. 0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, — T.: « 0 ‘zbekiston», 2002.
2. 0 ‘zbekiston Respublikasining « 0 ‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki
to ‘g ‘risida»gi qonun, — T.: « 0 ‘zbekiston», 1995.
3. 0 ‘zbekiston Respublikasining «Banklar va bank faoliyati t o ‘g ‘risida»gi
qonun, — T.: « 0 ‘zbekiston», 1996.
4. 0 ‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi, Xalq so‘zi, 09.01.2002.
5. 0 ‘zbekiston Respublikasining «Valutani tartibga solish tu g ‘risida»gi
qonuni, 11.12. 2003.
6. 0 ‘zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning banklardagi om onatlarini
himoyalash kafolatlari to ‘g ‘risida»gi qonuni. 04.04.2002.
7. «Mikrofirmalar va kichik korxonalarni rivojlantirishni rag‘batlantirish
borasidagi chora-tadbirlari to ‘g ‘risida»gi 0 ‘zbekiston Respublikasi P rezidentining Farmoni. Toshkent. 20.06.2005.
8. «Bozor islohatlarini chuqurlashtirish va iqtisodiyotni yanada erkinlashtirish sohasidagi usiuvor yo‘nalishlar amalga oshirilisnini jadallashtirish choratadbirlari to ‘g ‘risida»gi 0 ‘zbekiston Respublikasi P rezidentining F arm oni.
Toshkent. 14.06.2005.
Do'stlaringiz bilan baham: |
