Qora tuynuklar va ularning tabiati

2 - Rasm 

---

 

19 

 

Nihoyat,  agar  jism  qaralayotgan  doiraga  juda  yaqin  kelsa,  uning  orbitasi  

doiraga    cheklanmagan    aylanalardan    iborat    bo’ladi.    Jism    qora    tuynuk  

tomonidan  gravitatsion  tortib  olinadi  va  hech  qachon  kosmosga  uchib  keta  

olmaydi.  (2b-rasm) 

Agar    jism    qora    tuynukkka    yana    ham    yaqinlashsa,    bir    necha    aylanma  

harakatlardan  so’ng,  yoki  bir  marta  aylanishga  ulgurmasdan  u  qora  tuynukka  

qulab  tushadi.  Qora  tuynukning  tortishish  maydonida  parabolic  tezlik  ifodasi  

Nyuton  nazariyasidagidek  formal  ravishda  yoziladi.  Biroq  quyidagicha  aniqlik  

kiritiladi. 

Agar  jism  radius  bo’ylab  qora  tuynukka  to’g’ri  harakatlansa  jism  qanday  

tezlikka  ega  bo’lmasin,  shu  jumladan  paraboladan  katta  bo’lsa  ham  u  qora  

tuynukka  qulaydi.  Agar  jism  radius  bo’ylab  qora  tuynukka  to’g’ri  kelmasa,  

ammo  uning  trayektoriyasi  qora  tuynukka  yetarlicha  yaqin  bo’lsa  ham  u  qora  

tuynuk  tomonidan  tortib  olinadi.  Binobarin,  qora  tuynuk  atroflaridan  chiqib  

ketish  uchun  jism  parabolik  tezlikdan  katta  tezlik  bilan  harakatlanishi  kerak. 

Undan    tashqari    tezlik    yo’nalishi    bilan    qora    tuynukka    qarab    harakat  

yo’nalishi  orasidagi  



  

burchak   biror   kritik   burchak  

k



    qiymatidan   katta 

bo’lishi  kerak.  

kr







  bo’lganda,  jism  qora  tuynuk  tomonidan  tutib  olinadi,  

kr







  bo’lganda    va    tezlik    parabolik    tezlikka    teng    yoki    katta    bo’lsa,   jism  

qora  tuynukdan  uchib  ketadi.  

kr



  ning  qiymati  qora  tuynukkacha  bo’lgan  

masofaga    bog’liq    bo’ladi.    3  –rasmda    tortishish    konusi    qora    rang    bilan  

bo’yalgan: agar  parabolik  tezlik  vektori  shu  konus  ichida  bo’lsa,  jism  qora  

tuynuk  tomonidan  tortib  olinadi. 

 

 

 

 

 

---

 

20