|
Mavzuning o‘rganilish darajasi
. Qo‘qon xonligi kitobat ishi va kutubxonalar
tarixi garchi bugungi kunga qadar maxsus o‘rganilmagan bo‘lsada, mavzuning ayrim
jihatlarini yoritib beruvchi tadqiqotlar mavjud. Kitobat va kutubxonalar tarixiga oid
adabiyotlarni shartli ravishda 3 guruhga bo‘lish mumkin. Birinchi guruh
adabiyotlariga xorijlik sayyoh va olimlarning esdalik, qaydnomalarini kiritish
mumkin. Ulardan Gr.Potanin, V. Velyaminov-Zernov, V. V. Grigorev, A. P.
Xoroshxin, A. Nurekin, N. Petrovskiy, A. F. Midendorf, A. Fedchenko, A. Kun, V.
V. Nalivkin, M. Nalivkina, M. Mixaylov, L. Sobolev, N. G. Malitskiy, A. Bryanov,
V. V. Bartold, N. G. Pavlov, V. Lastochkin, A. G. Serebryannikov, CH. Valixanov,
A. Z. Validi, L. A. Zimin, P. O. Kuznetsov, N. YA. Bichurin, M. V. Lavrov, M.S.
Andreevlar xonlik tarixining turli mavzularida asarlar ijod qilanlar.
Ikkinchi guruh adabiyotlariga esa A. A. Semenov, R. N. Nabiev, A. P.
Qayumov, A. O‗rinboev, P. P. Ivanov, V. M. Ploskix, V. A. Romodin, N. D.
Mikluxo-Maklay, «Sobraniya Vostochnыx Rukopisey AN Uzbekistana» (I-XI
tt.)ning mualliflari, B. V. Lunin, CH. A. Stori, F. A. Ozodaev, H. N. Bobobekov, R.
K. Bekmaxanov, A. Z. Validov, CH. CH. Valixonov, S. S. Gubaeva, A. X.
Juvonmardiev, M. Qutlugov, E. A. Madji, A. A. Muxtorov, E. A. Polyakova, H.
Sodiqov, E. Xurshut, A. T. Tagirjanov, T. I. Sultanov, A. L. Troitskaya, A. Sa‘diev,
T. K. Beysembiev, T. Saidqulov, X. G‗. G‗ulomov, yaqin va uzoq xorijiy
mamlakatlar olimlaridan S.S. Soodanbekov, YU. Lunyov, N. Terletski, Skott S.
Livay va boshqalarning asarlarini kiritish mumkin.
Shuni ham ta‘kidlash lozimki, yuqoridagi olimlardan birortasi ham bevosita
Qo‗qon xonligi kitobat ishi va kutubxonalari bilan maxsus shug‗ullanmagan. Qo‗qon
xonligi kitobat ishi va kutubxonalari, tarixchilari maktabining shakllanishi, uning
namoyandalari va asarlarining mazmunini yoritib beruvchi tadqiqotlardan A.
O‗rinboev va O. Bo‗riev, T. K. Beysembiev, E. Xurshut, SH. Vohidov
3
va D.
Sangirova
4
, O‗. Sultonov
5
, B. Tursunov
6
, SH. Mahmudov
7
va Solijon Yo‗ldoshev
8
va
ilmiy-ommabop uslubdagi ishlardan Muhammad YAhyoxon
9
, SH. YUsupov
10
asarlarini tilga olish mumkin.
Bugungi kunda Qo‗qon tarixchilari maktabi namoyandalari asarlaridan
sanalmish Muhammad Hakimxonning «Muntaxab ut-tavorix» asari (faksimilesi,
Dushanbe, 1984, 1985; Tokio, 2006, II jildi)
11
, Tojir Xo‗jandiyning «G‗aroyibi
sipoh»(Xo‗jand, 1991), Mirzo Olim Maxdum Hojining «Tarixi Turkiston» (Qarshi,
1992), Mirzo Olim Mushrifning «Ansob us-salotin va tavorix al-xavoqin» («Qo‗qon
xonligi tarixi»nomi bilan nashr etilgan. Toshkent, 1995; rus tilida Solijon
Yo‗ldoshevning ilmiy nashri. Toshkent, 2007), Muhammad Yunus Toibnng «Tarixi
3
Воxидoв Ш. X. Aвaз Муxaммaд Aттaр Xукaнди и егo сoчинeние «Тaриx-и жaxoннамa-йи (Исслeдoвaние,
пeрeвoд, примeчaния) Aвтoрeф. дис… кaнд. ист. нaук. – Тaшкeнт. 1990; Шу муалиф. Қўқон хонлигида
тарихнависликнинг ривожланиши (ХIX аср – XX асрнинг бошлари ). Тарих фан. докт. дис. Тошкент: Ўз ФА
ША, 1998. – 315 б.
4
Сaнгирoвa Д. Муҳaммaд Aзиз Мaрғилoнийнинг «Тaрихи Aзизий» aсaри муҳим мaнбa. Тарих фан. ном.дисс. –
Тошкeнт, 1999. – 162 б.
5
Султонов Ў. Муҳаммад Солиҳхожанинг «Тарихи жадидайи Тошканд» асари муҳим тарихий манба сифатида
(XIX аср). Тарих фан. номзоди…Тошкент: Абу Райҳон Беруний номидаги ШИ, 2007. – 173 б. Шу муаллифнинг
бир қатор мақолалари ва монографияси ҳам шу мавзуга бағишланган. Қаранг: Султонов Ў.А. Муҳаммад
Солиҳхўжа ва унинг «Тарихи жадидайи Тошканд» асари (XIX аср) Тошкент: Ўзбекистон. 2007. – 262 б.
6
Турсунов Б. Қўқон хонлигида ҳарбий и шва қўшин: ҳолати, бошқаруви, анъаналари (XIX асрнинг 70
йилларигача). Тарих фан ном. дисс. Тошкент: Ўз ФА тарих Институти, 2006. – 154 с.
7
Маҳмудов Ш. Қўқон хонлигининг маъмурий-бошқарув тизими (1709-1876 йй.). тарих фан. ном. дисс.
Тошкент: Ўз ФА тарих Институти, 2007. – 155 с.
8
Мирза Алим ибн Мирза Рахим Тошканди. Ансаб ус-салатин ва таварих ал-хавакин. / Введение Ш. Вохидова;
перевод текста, примечания, указатели и послесловия Салиджан Юлдашева. / История Узбекистана ва
арабографических источниках. Том I. Тошкент, 2007. – 254 С.
9
Муҳаммад Яҳѐхон. Туркистон хонлари тарихи. // Ватан, 1995 №№28, 31, 35; Шу муаллиф. Бўри баковул экан.
// Ватан.1995. №№ 13, 14, 16, 20-23, 27.
10
Юсупов Ш. Худоѐрхон ва Фурқат. –Тошкент: Шарқ, 1995; Шу муаллиф. Хуфия қатламлар. –Тошкент:
Маънавият. 1999; Шу муаллиф. Тарих ва адаб бўстони. Тошкент: Маънавият, 2003. – 168;. Шу муаллиф. Тарих
уммони сирлари. Тошкент:Шарқ, – 2007. – 239.
11
Муҳаммад Ҳакимхон. Мунтахаб ут-таворих. Жилдҳои 1 ва 2. Душанбе, 1984-1985; Мазкур манбанинг
иккинчи жилди Японияда чоп этилди. Қаранг: Muhammad Khakim-khan. Muntakhab al-tawarikh. Selected history.
Vol.II. Y. Kawahara, K. Haneda (tls). Tokio,2006.
Aliquli amirlashkar» («Sharq yulduzi», 1996, №1-2; London, 2003
12
) va «Tuhfayi
Toib» (Toshkent-Tokio, 2002), Muhammad Aziz Marg‗iloniyning «Tarixi Aziziy»
(Toshkent, 1999) nomli asarlar chop qilingan. Bu ishlar qo‗qonshunoslik sohasida
bajarilgan ilk natijalar sanaladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
