Qon sistemasi fiziologiyasi



Download 125 Kb.
bet3/3
Sana22.06.2017
Hajmi125 Kb.
#11226
1   2   3

Qon bosimini qonli usul bilan aniqlash ancha mushkul. Buning uchun hayvonga narkoz berish, uni harakatsizlantirish, qimirlamaydigan qilib bog‘lanadi va shularga uxshash boshqa choralarni ko‘rish kerak. So‘ngra esa hayvonni o‘eratsiya qilib, qon bosimi aniqlanadigan tomirni ochish va simob monometriga ulash zarur. Artetiyalarda qon bosimi aniqlanayot-ganda simobli, venalarda bosim past bo‘lganligi uchun suvli mono-metrlardan foydalaniladi. Kapillyarlardagi qon bosimi Krog usuli bilan o‘Ichanadi. Buning uchun kapillyarlarni mikrosko‘ ostida kuzatib turib (kapillyarosko‘iya), maxsus kamerada kapillyarlarda oqayotgan qonni to‘xtatish uchun zarur bo‘lgan bosim hosil qilinadi, bu ulardagi qon bosimiga teng bo‘ladi.

Qon bosimining o‘zgarishini yozib oladigan bo‘lsak, uch xil tartibdagi to‘lqinlar farqlanadi.

Birinchi tartibdagi to‘lqinlar yoki pulsli to‘lqinlar. Qon bosimi sistola paytida ko‘tarilsa, diastola paytida biroz tushadi. Sistola paytidagi bosim sistolik yoki maksimal, diastola paytidagi bosim diastolik yoki minimal bosim deb ataladi. Sistolik va diastolik bosimlar orasidagi farq puis bosimi deb ataladi. Bir xildagi sharoitlarda puis bosimi yurakning sistolik hajmiga bog‘liqdir. Yurakdan qancha uzoqlashsa puis bosimi shunchalik kam bo‘ladi. Mayda arteriyalar va kapillyarlarda puis to‘lqini yo‘q.

Ikkinchi tartibdagi to‘lqinlar - nafas to‘lqinlari. Nafas olishda Ko‘krak bo‘shlig‘ining so‘ruvchanlik harakatining ortishi tufayli bu paytda yurakka kelayotgan qon oqimining ko‘payishi kuzatiladi, natijada qon bosimi ortadi. Nafas chiqarishda esa qon bosimi pasayadi. Bu o‘zgarishlar Ko‘krak qafasining harakatlariga mos keladi va shu sababli ular puis bosimidan kamdir yoki sustdir. Chunki bir nafas to‘lqini vaqtida bir necha pulsli to‘lqinlar qayd qilinadi.

Uchinchi tartibdagi to‘lqinlar - tomirlar devorlari tonusining asab tizimi bilan boshqarilishining o‘zgarishi bilan bog‘liqdir, ya’ni tomirlar tonusining reflektor ortishi yoki kamayishi natijasida qon bosimining ko‘tarilishi yoki pasayishidir. Bu to‘lqinlar miyada kislorod taqchilligi paytida juda aniq namoyon bo‘ladi, ular nafasli to‘lqinlardan ham siyrak. Bitta uchinchi tartibdagi to‘lqinlarda bir necha ikkinchi tartibdagi to‘lqinlar namoyon bo‘ladi. Eng yuqori qon bosimi yurak bo‘shlig‘ida va aortada aniqlangan. Voyaga yetgan odamning yelka arteriyasida 20 yoshdan 40 yoshgacha to‘lig‘icha jismoniy va ruhiy tinchlik paytida sistolik bosim 110-125 mm.sim.ust., diastolik bosim esa 60-85 mm.sim.ust.teng bo‘lsa, ular orasidagi farq yoki puis bosimi 35-50 mm.sim.ust.teng bo‘ladi.

Yoshga bog‘liq holda, bo‘y va tana og‘irligining o‘sishi bilan ham qon bosimi orta boradi. 50-60 yoshda sistolik bosim 125-135 mm.sim.ust., diastolik bosim esa 80-90 mm.sim.ust.teng bo‘ladi. Yoshi o‘tgan ayollarda qon bosimi, yoshi o‘tgan erkaklardagidan yuqori bo‘ladi. Moddalar almashinuvining ortishi qon bosimining ko‘tarilishini keltirib chiqaradi.

Chap qorinchadan uzoqlashgan sari qon bosimi pasaya boradi, chunki aortada yurak ish energiyasi hosil qilgan bosim qon tomirlar tizimida qonning harakatiga ko‘rsatilayotgan qarshilikni yengish uchun sarflanadi. Katta va o‘rta arteriyalarda qon bosimi bor-yo‘gpi 10 % ga pasaysa, arteriolalar va kapillyarlarda esa 85 % ga pasayadi.

Odam aortasida bosim 120-140 mm.sim.ust., yo‘g‘on arteriyalarda -110-125 mm.sim.ust., mayda arteriyalarda -70-90, arteriolalarda -40-60, kapillyarlarda -20-40, yirik venalarda -10-15, kovak venalarda nafas olish davrida 2-5 mm.sim.ust.teng bo‘lsa, nafas chiqarish paytida Ko‘krak qafasini so‘ruvchanlik harakati tufayli bosim atmosfera bosimidan —3-7 mm.sim.ust., past bo‘ladi. Oyoqlarning pastki venalarida aksincha, nafas olishda bosim ko‘tariladi, nafas chiqarishda esa pasayadi.

Uzoq, qator kunlar davomida voyaga yetgan odamlarda sistolik bosimni 100 mm.sim.ust.past bo‘lishi gipotoiniya deb qayd qilinsa, 140 mm.sim.ust.dan yuqori bo‘lishi gipertoniya deb qayd qilinadi.

Qonning eng yuqori oqish tezligi aortadir, sistola paytida u 500-600 mm/s, diastola paytida 150-200 mm/s. ga teng. Arteriyalarda tezlik 150-200 mm/s.ga teng, arteriolalarda esa u keskin -5 mm/s pasayadi. Qonning eng sekin oqish tezligi - 0,5 mm/s kapillyarlarda kuzatiladi. O‘rtacha venalarda qonning oqish tezligi 60 dan 140 mm/s gacha ortadi, kovak venalarda esa - 200 mm/s gacha yetadi. Qon oqimini kapillyarlarda sekinlashishi qon bilan kapillyarlar devori orqali to‘qimalar orasida moddalar va gazlar almashinuvida katta ahamiyatga ega.

Qonning barcha qon aylanish doiralarini to‘lig‘icha aylanib chiqishi uchun kerak bo‘lgan eng kam vaqt -21-22 soniyani tashkil etadi. Odamlarda qonning to‘lig‘icha aylanish vaqti, ovqat hazm qilish va jismoniy ish bajarganida qisqaradi. Ovqat hazm qilish vaqtida qorin bo‘shlig‘i organlari orqali jismoniy ish bajarilganda esa - muskullar orqali qonning oqish tezligi tezlashadi.

Arteriya pulsi. Tomirlar devorining yurak faoliyati tufayli ritmik ravishda to‘lqinsimon harakat qilib mrishiga puis yoki tomir urishi deyiladi. Yurak aortaga qonni muayan ritmda, bo‘lib-bo‘lib haydaydi. Oqibatda uning devori haydalayotgan qon ritmiga mos ravishda kcngayib-torayib turadi. Aortaning ritm bilan kengayib-torayib turishi arteriya tomirlari bo‘ylab to‘lqinsimon tarqaladi. Bunga arteriya pulsi deyiladi. puis qonning oqish tezligiga qaraganda ancha tez tarqaladi. Jumladan, aortada qonning oqish tezligi 400-500mm/sek bo‘lgani holda, puis to‘lqini 7-9mm/sek tezlik bilan tarqaladi. Yurakdan uzoqlashgan sari puis to‘lqini so‘na borib kapillyarlarda bilinmay qoladi. Arteriya pulsini otlarda va qoramollarda tashqi jagp arteriyasidan, mayda hayvonlarda esa son arteriyasidan paypaslab aniqlash mumkin.

Arterial qon bosimi qonni haydaydigan chap qorincha arteriyadagi bosim to‘lqinni tashqi tasirni barmoq bilan paypaslab bilish mumkun. Biroq qon bosimi doimiy emas, o‘zgaruvchan, yani yurak qisqarganda maksimal darajada ortadi va yurak kengayganda minimal darajada pasayadi. Yuqori qon bosimi o‘rtacha taxminan o‘rtacha 120mm Hg, pastki qon bosimi esa mm Hg. 40 mm Hg farqi bosim deb aytiladi. Jismoniy zo‘riqish vaqtida yuqori qon bosimi 200mmHg gacha yetadi. Pastki qon bosimi 90 mm Hg yoki yuqori qon bosimi 140 mm Hg yuqori qon bosimi deb ataladi. Yani gioertoniya. Qon bosiming qiymati yurakdan chiqadigan qonning tomirlarda qarshilikka uchrashining natijasidir. Agar qon tomirlarining elastikligi zaiflashsa misol uchun devorlardagi depositlar orqali pastki qon bosimi birinchi ko‘tariladi.



However, blood pressure is never constant, but alternates between a systolic level (maximal blood pressure during the ejection phase = systolic blood pressure) and a diastolic level (minimal blood pressure at the opening of the aortic valve = diastolic blood pressure).

The systolic blood pressure normally is about 120 mmHg, the diastolic about 80 mmHg. The 40mmHg difference is called the pulse pressure. During physical exertion the systolic pressure may briefly attain 200 mmHg. Resting diastolic pressure 90mmHg or systolic pressure 140 is called high blood pressure (hypertension). The value of the blood pressure is the resultant of cardiac output and vascular resistance (vascular diameter and elasticity) (see Regulation of Organ Perfusion). If the elasticity of the vessels is impaired, e. g., by deposits in their walls (arteriosclerosis), the diastolic pressure rises first, followed later by the systolic, which then remains elevated even at rest.

Arteriya pulsini sfigmograf asbobi yordamida grafik ravishda yozib olish mumkin. Yozib olingan shu chiziqqa sfigmogramma deyiladi. Sfigmogramma uch qismdan tashkil to‘adi - yurak qorinchalarining sistolasida tomir devorlarining kengayishi tufayli yuqoriga ko‘tarilgan egri chiziq-anakrota, yurak qorinchalarining diastolasi tufayli pastga tushgan egri chiziq -katakrota, yarim oysimon klapanning yo‘ilishi oqibatida chiziladigan chiziq-dikrota.



Puls - vaqt birlgida yurakning qisqarib, kengayishlari soni chastotasi puis to‘lqinlarining barovar vaqt oraligpida, bir maromda takrorlanib turishi-ritmi, puis to‘lqinlarining tomir devori bo‘ylab naqadar tarqalishi -tezlik; puis to‘lqinining tomir devorini qay darajada kengaytira olishi -balandlik; puis to‘lqinining yo‘qolishi uchun tomir devoriga bosish zarur bo‘lgan kuch-puls kuchi va boshqa belgilar bilan tapriflanadi. puis tezligiga ko‘ra tezlashgan yoki sekinlashgan, chastotasiga ko‘ra ko‘p yoki kam, ritmiga ko‘ra ritmli yoki ritmsiz, puis to‘lqinining tomirni nechogpli kengaytira olishiga qarab baland yoki past, kuchiga qarab bo‘sh yoki qattiq (kuchli yoki kuchsiz) bo‘lishi mumkin. pulsning xarakteri yurak-tomirlar tizimi faoliyatining turli xildagi o‘zgarishlarida boshqacha bo‘lib qoladi. Uni aniqlash organizmdagi turli kasalliklarni bilib olishda katta ahamiyatga ega.

Kapillyarlar fiziologiyasi. Qon bilan to‘qimalar o‘rtasidagi moddalar almashinuvi kapillyarlar devori orqali sodir bo‘ladi. Binobarin, kapillyarlar yurak-qon tomirlar tizimining katta ahamiyatga ega bo‘lgan qismidir. Kapillyarlar devorlarining turli-tuman moddalami o‘tkaza olishi, ularda qonning juda sckin oqishi, kapillyar umumiy yuzasining haddan tashqari katta bo‘lishi, qon bilan to‘qimalar o‘rtasida moddalar almashinuvini belgilaydigan muhim omillardandir. Kapillyarlarning arterial qismida qonning gidrostatik bosimi simob ustuni hisobida 30-40 mm ga teng bo‘lib, qonning onkotik bosimidan 5-10mm balanddir. Bosimlarning bu tafovuti plazmada erigan turli moddalar - glyukoza, aminokislotalar, tuzlar va boshqalarning qondan suv bilan birga to‘qima oraliq bo‘shliqlariga o‘tishini ta’minlaydi.

Tomirlarda qon oqishining boshqarilishi. Qon tomirlari devorining aksariyat qismini silliq muskullar tashkil qiladi. Tomirlar devori bir maromda kelib turadigan uzluksiz ta’sir lar ostida doimo bir qadar qo‘zg‘algan holda, ma’lum tonusda turadi. Tomirlar tonusining me’yoridan ortiq pasayishi ularning kcngayishiga, kuchayishi esa torayishiga olib keiadi. Tomirlar tonusining qay darajada bo‘lishi asosan simpatik va parasimpatik nerv tolalaridan kelayotgan impulslarga bog‘liq.

Qon sistemasining normada ishlashi uchun birinchi navbatda organizm kislorod va oziq moddadar bilan to‘liq ta’minlanishi, so‘ng esa nerv tizimining normada faoliyat yuritishiga bog‘liq. Ota-onalar ijtimoiy-iqtisodiy holati tang, ular ko'proq moliyaviy yoki sog'liqni saqlash muammolar uchun stress azob yoki o'z farzandlariga bu stress o'tishi mumkin. Ularning ijtimoiy-iqtisodiy holati tang, ular uy-joy sharoitlari yomon,odamlar gavjum va o’simliklar qoplami siyrak joylarda yashaydi va ular bolalarning sog'ligini saqlash imkoniyatiga ega bo'lmaydi.



The factors that can lead to or undermine health are very similar to the factors that lead to social vulnerability. Health, educational achievement and socio-economic status are all closely correlated. Cognitive skills, for example, are partially genetically transmitted and partially the result of nurturing, or environmental stimuli. Yet parents' abilities to stimulate the cognitive development of their children often depend on whether they themselves were well nurtured, and whether they are currently in a situation to do so.

Asosiy adabiyotlar

1. Rajamurodov Z.T., Rajabov A.L. “Odam va hayvonlar fiziologiyasi” T. Tib. Kitob. 2010 y ( INV-U-7127 )

2. Nuriddinov.E.N. “Odam fiziologiyasi” T. “A’loqachi” 2005 y. (INV-U-6385)

3. Almatov K.T., Allamuratov.SH.I. “Odam va hayvonlar fiziologiyasi” T. Universitet. 2004 y. ( INV-U-6216)

4. Ahmedov.A. “Odam Anatomiyasi” T. “Iqtisod moliya” 2007 y. (INV-U-6623)

5. R.Boxodirov “Odam anatomiyasi” T. “O‘zbekiston”, 2006 y (INV-6403)

6. Sodiqov.Q., Aripova. S.X., Shaxmurova.G.A. “Yosh fiziologiyasi va gigienasi”. Yangi asr avlodi. 2009y. (INV-6961)

Qo‘shimcha adabiyotlar

1. Adolf Faller., Michael Schuenke-The Human Body - “An Introduction to Structure and Function” ThiemeStuttgart · New Yorkhttp: //www. bestmedbook. com/2004



2. The Right Start to a Healthy Life, Edited by Ingrid Stegeman and Caroline, Costongs EuroHealthNet, Rue de la Loi 67, 1040 Brussels, Belgium, 2012.

Aim.uz

Download 125 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish