Qo‘llashi, atom energetikasi hamda katta shaharlar chiqindilarini dunyo okeaniga

28-rasm. Bosimni bir joyga to‘plashning derivatsion usuli.

---

60
25-rasm. CHirchiq-Bo‘zsuv GESlar kaskadi.

---

61
26-rasm. Har xil rejimda ishlayotgan suv omborining suv sarflari:
1-irrigatsion; 2-energetik; 3-birgalikda-
(irrigatsion-energetik); 4-suv omboriga o‘rtacha ko‘p yillik suvni oqib kelishi.

---

62
To‘g‘onli sxemada, to‘g‘on bilan daryo o‘zani bekitiladi va suv sathi
yuqoriga ko‘tariladi hamda yuqori va pastgi bef (
P.B.
) suv sathlari farqi miqdorida
bosim hosil qilinadi. 
Katta nishabli tog‘ daryolarida bosim, derivatsiya kanali yordamida hosil
qilinadi. Daryo o‘zani uncha baland bo‘lmagan to‘g‘on bilan bekitiladi va suv
derivatsiya kanali hamda uning oxiridagi bosimli basseynga joylash-
gan bosim quvurlari yordamida turbinalarga uzatiladi.
GAESlarda pastgi basseyn (yoki bef) vazifasini suv ombori yoki daryo, 
yuqori basseyn (yoki bef) vazifasini tabiiy ko‘llar yoki maxsus qurilgan suv
omborlari bajaradi (29-rasm). 
Birinchi ishlab chiqilgan sxemalarda GAESlarga ikkita alohida mashinalar: 
gidroturbina va gidrogenerator hamda nasos va elektrodvigatellar o‘rnatilgan. 
SHuning uchun ular to‘rt mashinali GAESlar deb atalgan.
Ma’lumki sinxron elektr mashinasidan ham elektrodvigatel ham generator
sifatida foydalanish mumkinligi sababli, GAESlarda uch mashinali sxemalar
qo‘llanila boshladi.
Ham nasos, ham turbina rejimida ishlaydigan qaytariluvchan mashina-
larning paydo bo‘lishi, GAESlarda ikki mashinali sxemalardan foydalanishga
sharoit yaratib berdi.
29-rasm. GAESning sxemasi:
1-bosimli quvur; 2-GES binosi;