Qo’llanma / "Iqtisodiy ta’limda o’qitish texnologiyasi" seriyasidan Samarqand

 
umumiy  fanni  yaratishga  bo’lgan  talab  haqida  avvalroq  Lyudvig  fon 
Mizes yozgan bo’lib, u bu holat uchun
 
«prakseologiya» degan atamani 
taklif qilib kiritigan. 
3. Yangicha klassika doirasida iqtisoddagi dinamik o’zgarishlarni 
batafsil  tarzda  tushuntirib  beradigan  nazariya  deyarli  mavjud  emas, 
vaholanki,  XX  asrning  tarixiy  hodisalari  bo’lib  o’tayotgan  muhim 
vaziyatda ularni o’rganishga talab ancha yuqori darajaga ko’tarilgan edi. 
(Umuman  oladigan  bo’lsak,  XX  asrning  80  yillariga  qadar  iqtisodiy 
nazariya  doirasida  bunday  muammo  faqatgina  Marksning  siyosiy 
iqtisodi doirasida chegaralangan holatda ko’rib chiqilar edi. 
 
 
 

---

 
27 
«Eski  institusionalizm,  iqtisodiy  oqim  sifatida  19-20  asrlar 
oralig’ida yuzaga keldi. U iqtisodiy nazariyadagi eski va yangi tarixiy 
maktab  deb  nomlanuvchi  tarixiy  yo’nalish  bilan  uzviy  bog’liqlikda 
bo’lgan 
 
(List 
F., 
Shmoler 
G., 
Bretano 
L., 
Byuxer 
K.).Institusionalizmning rivojlanishi boshidanoq, uning ijtimoiy nazorat 
va  iqtisodiy  jarayonlarga  ommaning  hamda  ayniqsa,  davlatning 
aralashuvi  g’oyasini  qo’llab-quvvatlashi  bilan  xarakterlanadi.  Bu 
tarixiy maktabdan qolgan me’ros bo’lib, uning nomoyondalari barqaror 
deterministik  (ya’ni,  narsa  va  hodisalarning  sababiy  bog’lanishlari 
haqidagi  materialistik  ta’limotga  asosan)  bog’lanishlarning  va 
iqtisodiyotdagi  qonunlarning  mavjudligini  rad  qilib  qolmasdan,  balki, 
jamiyatning  farovonligiga  milliy  iqtisodiyotga  naf  keltiruvchi  qat’iy 
davlat  boshqaruvi  orqaligina  erishish  mumkin  degan  g’oyaning  ham 
tarafdorlari  bo’lgan.  «Eski  instiusionalizm»ning  ahamiyatga  molik 
nomoyondalari quyidagilardir: Torsteyn Veblen, Djon Kommons, Uesli 
Mitchell, Djon Gelbreyt. 
 
 
Bozor  munosabatlarining  amalda  namoyon  bo’lishi,  turli 
mamlakatlar,  sohalar  va  tarmoqlarda  bir-biridan  farq  qilganligi 
tarixdan ma’lum. Shuningdek, bozor munosabatlari to’g’risidagi g’oya 
va  qarashlar  o’z  xususiyatlariga  ega  bo’lgan.  Biroq  X1X  asr  oxiri  va 
XX  asr  boshiga  kelib,  iqtisodiy  munosabatlar  rivojidagi  xususiyatlar 
yangicha  yondashuv,  tahlil  va  talqinlarni  taqozo  eta  boshlagan.  Bu 
esa,  tadqiqotlarning  yo’nalishlarida  namayon  bo’ldi.  Nazariy 
tadqiqotlar amaliy faoliyatni chuqurroq o’z ichiga qamrab olishi bilan 
bir qatorda, amaliyotda ham nazariy qoidalarni qo’llash uchun intilish 
kuchaydi,ya’ni nazariya va amaliyot birligi muhimdir. 
X1X asr oxiri va XX asr boshlarida bunday sharoit, hozirgi davr 
iqtisodiy g’oyalarining shakllanishi va rivojlanishi uchun boshlang’ich 
nuqta bo’ldi. 
Iqtisodiy  ta’limotlar  tarixida  mazkur  g’oyalarning  vujudga 
kelishi  va  rivojlanishi  asosan  uch  xil  yo’nalishga  ajratib 
o’rganilmoqda: 
Bular:  1.  Ijtimoiy-institusional;  2.  Keynschilik  va  yangi 
keynschilik; 3. Neoklassik.