Qo`l yozma huquqida

SHarq mutafakkirlarining asarlarida keltirilgan
ijobiy ma’naviy-axloqiy sifatlar

Abu Rayhon Beruniy	Abu Ali ibn Sino	Alisher Navoiy	Abdulla Avloniy
Axloqiylik To’g’rilik Odillik O’zini vazmin tutish Insof Kamtarlik Lutf Sobitqadamlik Ehtiyotkorlik Saxiylik Saxovatlilik Muruvvatlilik Halollik Haqgo’ylik Mehnatsevarlik Ozodalik Tartiblilik Hayoli bo’lish Didli bo’lish Latofatlilik SHirinsuxanlik Adolatlilik Tadbirkorlik Olijanoblilik Bilimlilik Do’stlik Hamkorlik	Bilimlilik Aqllilik Donolik Axloqlilik Jasurlik Mardlik Adolatparvarlik Qanoatlilik CHidamlilik Ehtiyotkorlik Ziyraklik Saxiylik Sadoqatlilik Uyatchanlik Sofdillik Rahm-shafqatlilik Bosiqlik Do’stlik Hamkorlik Xushxulqlilik Bilimlilik Mehribonlik Oilaparvarlik Mehnatsevarlik Barkamollik Zukkolik Qobiliyatlilik	Aqllilik Farosatlilik Axloqiy poklik Sabrlilik Qanoatlilik Saxiylik Himmatlilik Muruvvatlilik To’g’rilik Rostgo’ylik Tavoze’lik Odoblilik Mehnatevarlik Vijdonlilik Insoflilik Saxovatlilik Kamtarlik Hayolilik Muruvvatlilik Ko’ngli ochiqlik Vafodorlik Hilmlik (yumshoqlik) Insoniylik Nafsga berilmaslik Adolatparvarlik Ijodkorlik	Aqllilik Diyonatlilik Sarishtalik G’ayratlilik Iymonlilik SHijatlilik Qanoatlilik Bilimlilik Sabrlilik Yumshoqlik Intizomlilik Vijdonlilik Vatanparvarlik Haqgo’ylik Oqillik Iffatlilik Hayolilik Zukkolik Tejamkorlik G’ururlilik Oqibatlilik Itoatgo’ylik Xayrixohlik Munislik Sadoqatlilik Adolatparvarlik Muhabbatlilik Olijanoblilik Kechirimlilik

Qadimgi yozma manbalar va mutafakkirlarning axloqiy qarashlariga tayangan holda ma’naviy-axloqiy sifatlar va ularga zid bo’lgan illatlarning tartibini shakllantirish mumkin (2-jadval):

2-jadval
Sharq mutafakkirlarining asarlarida keltirilgan ijobiy va
salbiy ma’naviy-axloqiy sifatlarning o’zaro qiyoslanishi

Ma’naviy-axloqiy xislatlar		Axloqsizlikni ifodalovchi illatlar
Axloqlilik Halollik E’tiqodlilik Me’da to’qligi Rostgo’ylik Bilimlilik Mehnatsevarlik Xushmuomalalilik Sabr-qanoatlilik Vafodorlik Sadoqatlilik Oliyjanoblilik Muruvvatlilik Kamtarlik Adolatparvarlik Insonparvarlik Mehribonlik Burchga sodiqlik Vatanparvarlik Va’daga vafo qilish Bag’rikenglik Rahm-shafqatlilik Mehmondo’stlik Bolajonlik Etim (beva)larga g’amxo’rlik Oilaparvarlik Jamoaviylik	Kattalarni hurmat qilish Kichiklarni izzat qilish Zukkolik Hayo Andisha G’urur Axloqiy poklik Intizomlilik Tartiblilik Mas’uliyatlilik Intiluvchanlik Qat’iyatlilik Irodali bo’lish Ko’ngilchanlik Jur’atlilik Mardlik Botirlik Keng fe’llik Bosiqlik Hissiyotga berilmaslik O’zini tutish O’zini baholash O’zini tahlil qilish O’zini nazorat qilish O’zini boshqarish O’zini tarbiyalash	Axloqsizlik Harom luqma yeyish E’tiqodsizlik Badnafslik berilish Yolg’onchilik Bilimsizlik Qo’rslik Sabrsizlik (qanostsizlik) Vafosizlik Hiyonat Manmanlik Xudbinlik Hasadgo’ylik G’iybatchilik Ochko’zlik Xasislik Nafsga berilish Adolatsizlik Qahri qattiqlik Vahshiylik Va’daga vafosizlik Atrofdagilarni yoqtirmaslik SHafqatsizlik Bolalarni yoqtirmaslik Nodonlik Etim (beva)larni kamsitish Hayosizlik Kattalarga hurmatsizlik	Kichiklarni izzat qilmaslik Baxillik Johillik Zinokorlik Ta’magirlik Andishasizlik Intizomsizlik Tartibsizlik Mas’uliyatsizlik Dangasalik, yalqovlik Qat’iyasizlik Irodasizlik Diydasi qattiqlik Jur’atsizlik Qo’rqoqlik Fe’li torlik Engiltaklik Jizzakilik Qaysarlik O’zini tuta olmaslik O’zini baholay olmaslik O’zini tahlil qila olmaslik O’zini nazorat qila olmaslik O’zini boshqara bilmaslik O’zini tarbiyalay olmaslik

Mehribonlik uylari tarbiyalanuvchi o’smirlarida ma’naviy-axloqiy sifatlarni shakllantirishga qaratilgan pedagogik faoliyatni tashkil etishdan avval ular haqida aniq tasavvurga ega bo’lish talab etiladi.

Mehribonlik uylari tarbiyalanuvchi o’smirlarida ma’naviy-axloqiy xislatlarni shakllantirishda yuqoridagi jadvalda keltirilgan ijobiy xislatlarni tarbiyalash, aksincha, salbiy illatlarga ega bo’lishlarining oldini olish muhim ahamiyatga ega.


Tarbiyalanuvchilarda ma’naviy-axloqiy sifatlarning
shakllanganlik darajasi (ta’kidlovchi tajriba)

Guruhlar	Daraja ko’rsatkichlari
	Yuqori		O’rta		Past
	Nafar	Foiz	Nafar	Foiz	Nafar	Foiz
Tajriba n 1= 25 nafar	4	17,6	8	33,9	13	48,5
Nazorat n 2= 29 nafar	3	14,9	7	31,3	19	53,8

Jadvalning ko’rsatkichlari dastlabki o’rganish o’smirlarida ma’naviy-axloqiy sifatlarni shakllanish darajasi bugungi kun talablariga muvofiq yuqori emasligi ko’rsatdi. Bu esa shakllantiruvchi tajriba bosqichida yuqori samaradorlikka erishish imkonini beradigan maxsus metodikani ishlab chiqish va uni sinovdan o’tkazish maqsadga muvofiqligi taqozo etadi. Tadqiqotni olib borish davrida Mehribonlik uylari o’smirlarida ma’naviy-axloqiy sifatlarni shakllantirishdning barcha jihatlarini inobatga olgan holda maxsus metodika ishlab chiqildi. Mazkur metodikani muassasalar amaliyotiga tadbiq etish va uning samaradorligi xususida ishning keyingi boblarida so’z yuritiladi.

Ikkinchi bob bo’yicha xulosalar

1. Tajriba-sinov ishlarini tashkil etishga tizimli yondashuv ko’tilgan natijalarni qo’lga kiritish imkonini berdi.

2. Tadbirlarning muayyan texnologik loyihalarga asoslanganligi ular samaradorligini oshirish bilan birga, tarbiyalanuvchilarning qiziqish va faolliklarini ta’minladi.
3. Tadqiqot jarayonida ma’naviy-ma’rifiy ishlar tizimini ishlab chiqish tarbiyalanuvchilarni ijtimoiy hayotga samarali tayyorlash imkoniyatini yaratdi.
4. Ma’naviy-ma’rifiy tadbirlar sirasida treninglar, bahs-munozaralar, kichik tadqiqotlar, shuningdek, bellashuvlarning o’rin olganligi tarbiyalanuvchilarning ijtimoiy hayotga tayyorlikni ifodalaydigan amaliy ko’nikma va malakalarga ega bo’lishlarini ta’minladi.

III BOB. Mehribonlik uylari tarbiyalanuvchi o’smirlarini ma’naviy-axloqiy sifatlarini shakllantirishga oid tajriba–sinov ishlarining umumiy mohiyati


3.1. Tajriba-sinov ishlari metodikasining mazmuni va mexanizmi

Mehribonlik uylari tarbiyalanuvchi o’smirlarini ma’naviy- axloqiy sifatlarini shakllantirishning ustuvor tamoyillari va nazariy g’oyalarini amaliyotga tatbiq etish hamda mazkur faoliyat natijasini o’rganish maqsadida sinov ishlari tashkil etildi. Tajriba maydonlari sifatida Farg’ona vodiysi viloyatlari Andijon va Namangan viloyatlarida joylashgan Mehribonlik uylari tanlandi. Tajriba maydoni bo’lgan Mehribonlik uylaridan sinov ishlariga jalb etilgan respondent-tarbiyalanuvchilarning soni jami 61 nafarni tashkil etdi (3.1-jadval):

3. 1-jadval