Mavzuning dolzarbligi. Mustaqillik yillarida fuqarolarni ijtimoiy himoyalashga alohida e’tibor qaratilib kelinmoqda. Mazkur sohaning davlat siyosatining ustuvor yo’nalishlaridan biri sifatida e’tirof etilishi esa jamiyatda bozor, ishlab chiqarishga asoslangan ijtimoiy munosabatlar qaror topayotgan va ijtimoiy munosabat mazmunida raqobat yetakchi o’rin egallayotgan mavjud sharoitda fuqarolarni moddiy va ma’naviy jihatdan qo’llab-quvvatlash imkoniyatini yaratdi. O’tish davrida moddiy jihatdan kam ta’minlangan aholi qatlamini ijtimoiy jihatdan muhofazalash boshqaruvda demokratik va insonparvarlik tamoyillariga amal qiluvchi davlat oldida turgan muhim vazifalardan biri ekanligiga O’zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A.Karimov asarlarida ham alohida urg’u beriladi. Chunonchi, “Aholining muhtoj tabaqalarini ijtimoiy himoyalash sira kechiktirib bo’lmaydigan eng ustuvor vazifa, amaliy harakatlarning eng asosiy qoidasi bo’lib keldi va shunday bo’lib qoladi” [1, 2].
Mehribonlik uylarining tarbiyalanuvchilari (ota-onasiz qolgan yoki ular bilan aloqani yo’qotgan yoshlar) jamiyat va davlat tomonidan alohida ijtimoiy muhofazalanishga muhtoj sub’ektlar sanaladilar. Ularning “ma’naviy olamini yuksaltirish, ularni milliy va umuminsoniy qadriyatlar ruhida tarbiyalash masalasi biz uchun eng dolzarb vazifa bo’lib qolmoqda” [3, 4]. Mavjud sharoitda davlat tomonidan ularni ijtimoiy jihatdan muhofazalash yo’lida keng ko’lamli amaliy harakatlar tashkil etilmoqda. Biroq “Mehribonlik uylari” tarbiyalanuvchilariga ta’lim-tarbiya berish, ularning hayotiy ehtiyojlarini qondirishga davlat tomonidangina g’amxo’rlik qilinishi yetarli emas. Ularning taqdiri uchun jamiyatning har bir a’zosi ma’sul bo’la olishi zarur. Shunday ekan, “Mehribonlik uylari”ning tarbiyalanuvchilarini ijtimoiy hayotga tayyorlashda davlat bilan birga keng jamoatchilikning ishtirokini ta’minlashga erishish zamonaviy pedagogika oldida turgan dolzarb vazifalardan biri sanaladi.
Barcha davrlarda ham ma’lum jamiyatda ota-onasiz qolgan yoki ular bilan aloqani yo’qotgan yoshlar (bolalar, o’smirlar, o’spirinlar) mavjud bo’lishgan. Ularga nisbatan ijtimoiy e’tibor turli jamiyat, davlatlarda turlicha bo’lgan. Islom dini ta’limotida esa bu kabi shaxslarga nisbatan insonparvarlik g’oyalariga tayangan holda munosabatda bo’lish eng oliy sifat tarzida baholangan. O’zbek xalqi taraqqiyoti tarixida ham ushbu g’oyalarga og’ishmay amal qilib kelingan. Bu holat ayniqsa urush harakatlari olib borilayotgan vaziyatlarda yaqqol namoyon bo’lgan. Ikkinchi Jahon urushi yillarida ota-onasiz qolgan yoki ular bilan aloqani yo’qotgan minglab bolalarning o’zbek oilalariga qabul qilinishi, o’ta og’ir sharoitda ularni oziq-ovqat, kiyim-kechak va turar-joylar bilan ta’minlash borasida ko’rsatilgan g’amxo’rlik yuksak insonparvarlikning yorqin namunasidir.
Bir qator mamlakatlarda XVII asrning oxiri XVIII asrning boshlarida asosan cherkovlar qoshida ota-onasiz qolgan yoki qarovsiz bolalarni qabul qiluvchi, ularni vaqtinchalik bo’lsa-da, oziq-ovqat, kiyim-bosh va turar-joy bilan ta’minlash ishlari yo’lga qo’yila boshlandi. Keyinchalik xayriya tashkilotlari bunday vazifalarni o’z zimmalariga olishgan. Ayni vaqtda ham ota-onasiz qolgan yoki ular bilan aloqani yo’qotgan bolalarni ijtimoiy muhofaza qilish maqsadida xayriya tashkilot (jamiyat, uyushma)lari tomonidan keng ko’lamli ishlar amalga oshirilmoqda. Ana shunday tashkilotlardan biri Buyuk Britaniyada faoliyat yurituvchi “Bolalarni qutqarish” tashkiloti bo’lib, mazkur tashkilot ota-onasiz qolgan yoki ular bilan aloqani yo’qotgan bolalarni ta’lim muassasalariga jalb etish, ularga ta’lim berish vazifalarinigina qilib qolmay, shu bilan birga ularning ruhiyatini o’rganish asosida ijtimoiy hayotga tayyorlash masalalarini ham tadqiq qilib kelmoqda.
Mehribonlik uylari tarbiyalanuvchi o’smirlarida ma’naviy-axloqiy sifatlarni shakllanirishning puxta asoslangan mexanizmini yaratish, keng jamoatchilik e’tiborini mazkur masalaga tortish, bu borada samarali sanalgan omillarni aniqlash, yangi imkoniyatlarni izlab topish muammolarini hal etishga bo’lgan ehtiyojning mavjudligi tadqiqotning dolzarbligini asoslaydi.
Tarbiyalanuvchilarni jamiyatning yetuk a’zolari sifatida o’smirlarida ma’naviy-axloqiy sifatlarni shakllanirish, ular tomonidan muayyan kasb yoki hunar sirlarining o’zlashtirilishiga erishish, keskin raqobatlarga bardosh bera oladigan darajada ruhan kamol topishlari uchun zarur pedagogik sharoitlarni yaratish, mavjud imkoniyatlardan oqilona foydalanish chora-tadbirlarini belgilash tadqiqot muammosi sifatida tanlangan muammoning yechimlari bo’la oladi.
