Qobusnoma asarida “Kasbiy ma’naviyat”

jamiyat taraqqiyotida ilm bilan birga kasb-hunar ham zarur

• «Agar kishi har qancha oliy nasab va asl bo’lsa-yu, ammo hunari bo’lmasa, u haloyiqning izzat va hurmatidan noumid bo’lur. Ulug’lik aql va bilim biladur, nasl-nasab bila emas. Otni senga ota va onang qo’ymishlar, sen unga g’urra bo’lmag’il ... Ammo sen hunar bila bir nomga ega bo’lg’il»1. Shuning uchun ham asarda turli kasb egalari ulug’lanadi. Kasb-hunar o’rganishni bilim olish bilan qo’shib olib borishni tavsiya etadi. Fanni amaliyot bilan uzviy aloqada qaraydi. Kaykovusning bu qarashlari o’sha davrning ilg’or qarashlaridan sanaladi.

Asarda munajjimlik, yer o’lchash, musiqa, tibbiyot sohasidagi kasb egalarining faoliyati ilmiy nuqtai nazardan yoritiladi. Ayniqsa, tibbiyot ilmiga oid qarashlari Kaykovusning zukko, donishmand, har tomonlama yetuk bilimga ega kishi bo’lganligidan dalolat beradi.

• Asarda munajjimlik, yer o’lchash, musiqa, tibbiyot sohasidagi kasb egalarining faoliyati ilmiy nuqtai nazardan yoritiladi. Ayniqsa, tibbiyot ilmiga oid qarashlari Kaykovusning zukko, donishmand, har tomonlama yetuk bilimga ega kishi bo’lganligidan dalolat beradi.
• Ayniqsa, uning turli kasb-hunar vakillari haqidagi fikrlari amaliyotga tatbiq etishda o’ta muhimligi bilan diqqatga sazovor. Masalan, «Dabirlik va kotiblik zikrida» bobida yozma nutqni yaxshi egallash, chiroyli yozish va mashq qilishni maslahat beradi. U xat yozishda saj’ga rioya etish, har bir so’zni yoqimli, tushunarli, qisqa yozish, zukko va sezgir bo’lishni ta’kidlaydi. Xattotlikning ulug’ hunar ekanligi, ammo bu hunarda hech qachon soxtalik, pastkashlik qilmaslikni, sir saqlashni tavsiya etadi va bu borada ibratli hikoyatlar keltiradi.

«Dehqonchilik va bozor peshalari bayoni zikrida»

• bobida u,dehqonchilik ilmini egallash, mazkur ishda yerni tarbiya qilish, tezkor va g’ayratli bo’lishni ta’kidlaydi. Boshqa hunarlarni egallashda ham rostgo’y bo’lish, xiyonat qilmaslik, muhtojlarga yordam qilish kabi xislatlarga ega bo’lishga undaydi. Ayniqsa, uning bozor bilan bog’liq kasb-hunar kishilariga bergan o’gitlari qiziqarli. Masalan, u: «Bozor xalqi bila bozori bo’lg’il. Tosh va tarozini rost qilg’il. O’z aqchang haqida ikki dil va ikki hamyon bo’lmag’il. SHeriklaringga xiyonat qilmag’il, har peshakim qilsang, unga hiyla qilmag’il va hamisha hamma ishingni birdek qilg’il. Agar moldor bo’lsang, muhtojga qarz bermoqni g’animat bilg’il», — deb ta’kidlaydi. Yoshlarda mehnatsevarlikni, mehnatkash insonga hurmat tuyg’usini tarbiyalaydi, jismoniy mehnat bilan ham aqliy mehnat kabi shug’ullanish lozimligini bayon etadi.