«qo n u n i y at»

A

A – Fan.

V – Mantiq. S – Fizika.

Bunda «mantiq» va «fizika» tushunchalari hajmlari jihatidan birgalikda «fan» tushunchasining hajmiga bo‗ysunadi.

Qarama-qarshilik munosabatidagi tushunchalarning hajmlari bir-birini istisno qiladi. Ular predmetning (predmetlar guruhining) qarama-qarshi belgilarini aks ettiradi, yani biri predmetning malum bir belgisini ifoda qilsa, ikkinchisi uni

inkor qiluvchi boshqa belgini aks ettiradi. Qarama-qarshilik munosabatidagi tushunchalar o‗zlari bo‗ysunadigan tushunchaning hajmini to‗liq egallay olmaydi. Masalan, «baland bo‗yli odam» va «past bo‗yli odam» tushunchalari «odam» tushunchasining hajmini to‗liq qoplay olmaydi. A

A – Odam.

V – Baland bo‗yli odam. S – Past bo‗yli odam.

Zidlik munosabatidagi tushunchalardan biri predmetning birorta xususiyatini ifoda qilsa, ikkinchisi uni inkor qiladi va mazmun jihatidan noaniq bo‗lib qoladi. Zidlik munosabatidagi tushunchalar, qarama-qarshilik munosabatidagi tushunchalardan farqli o‗laroq, bo‗ysundiruvchi tushunchaning hajmini to‗liq qoplaydi. Masalan:

A – Odam.

V – e‘tiqodli odam.

S – e‘tiqodsiz odam.A

Tushunchalar o‗rtasidagi munosabatlarni

o‗rnatish ularning mazmuni va hajmini aniqlashtirishga,

ularni bog‗lab, bir fikr shaklidan boshqa fikr shakliga o‗tishga yordam beradi. Masalan, «talaba» va «alochi» tushunchalari o‗rtasidagi munosabatni aniqlash asosida «Bazi talabalar alochilardir» degan mulohaza shaklidagi fikrni hosil qilish mumkin.