Qiziqarli matematikaga d o ir hikoyalar va jum boqlar «sharq» n ashriyot-m atbaa

Sankt-Peterburg 

1-rasm.

olish  kerak.  G ap  shundaki, 

m eridisnlar  shimolga  tom on 

borgan  sari  bir-biriga  yaqinla- 

shaveradi (1-rasm).  Shu sabab- 

dan  vertolyot  Sankt-Peterburg 

kengligidan  500  km  shimolda 

jo y la s h g a n   p a ra lle l  d o ira  

b o ‘ylab  500  km  uchgandan, 

keyin  yana  Sankt-P eterburg 

kengligida  b o ‘lib,  sh arq d an  

g ‘a rb g a  

to m o n  

s h u n c h a  

m a so fa n i  u c h ib   o ‘tg a n ig a  

q a ra g an d a   ko ‘proq  sondagi

darajalarni  o ‘tgan  bo‘ladi.  Natijada  vertolyot  uchishini 

tamomlab,  Sankt-Peterburgdan  sharqda  qo ‘ngan.

Qancha  sharqda?  Buni  hisoblab  chiqish  mumkin. 

1 -rasmda siz vertolyotning ABCDE marshrutini  ko‘rasiz. 

N   nuqta  shimoliy  qutb;  AB  va  CD  meridianlari  shu 

nuqtada  birlashadi.  Vertolyot  avval  shimolga,  ya’ni  A N  

meridiani  b o ‘ylab  500  km  uchdi.  M eridian  b o ‘ylab

1  darajaning  uzunligi  111  km  boigani  uchun  500  km 

uzunlikdagi  meridian  yoyi  500  :  111  =   4,5°  bo‘ladi. 

Sankt-Peterburg  60-parallelda,  demak,  B  nuqta  60°  + 

+  4,5°  =   64,5°  parallelda  b o iad i.  So‘ngra  vertolyot 

sharqqa,  ya’ni  BC  parallel  bo‘ylab  uchib,  500  km  y o i 

bosdi.  Shu paralleldagi  1  darajaning uzunligini hisoblash 

(yoki  jadvallardan  bilish)  m um kin;  l°ning  uzunligi 

taxminan  48  km.  Bundan vertolyotning  sharqqa  tom on 

necha daraja uchganini  aniqlash  oson:  500  :  48  =  10,4°. 

So‘ngra  vertolyot  janub  tomonga,  ya’ni  CD  meridian 

bo‘ylab  uchdi  va  500  km  masofani  o ‘tib,  yana  Sankt- 

Peterburg parallelida b o ‘lishi kerak bo‘ldi.  Endi g‘arbga, 

ya’ni y4Dbo‘ylab uchishi kerak; bu yo‘lning 500 kilometri 

AD masofadan qisqa ekani ravshan.  BC masofada necha 

daraja bo‘lsa, AD da ham o ‘shancha, ya’ni  10,4° bo‘ladi. 

Biroq  60°  kenglikdagi  1°  ning  uzunligi  tax m in an

19

---

55.5  km  ga  teng.  Demak,  A  bilan  D  orasidagi  masofa

55.5 

x 

10,4  =  577  km.  Ko'ramizki,  vertolyot  Sankt- 

Peterburgga qo‘na olmagan.  U  shaharga yetishiga 77  km 

qolgan joyda, ya’ni  Ladoga ko‘li tepasida bo‘lgan va faqat 

suvga  qo'nishi  mumkin  bo‘lgan.