Qiziqarli kimyo

Asbob va reaktivlar. 
500ml hajmli tagi yassi 
kimyoviy kolba. 250ml hajmli tagi yassi kolba. 
Chinni hovoncha. Laboratoriyatermometri. Glau­
ber tuzi Na, S 0 4. ЮН, O. Paxta. Shisha tayoqcha.
Stoldasuvto'la kolba tunbdi. Kolbaning og‘zi paxta bilan berkitil- 
gan. Kolba og'zidan paxtani olib, unga ozgina tuz kukunidan sepilsa, ko‘ p 
o'tmasdan kolbasuvi “muzlay boshlaydi”. Odatdasuvyuza qismidan 
muzlaydi, bu erda esa muzlash kolba tubidan boshlanadi.
Nega yoz faslida suv muzlaydi?
Kolbada suv emas, balki o 'ta to'yingan tuz eritmasi mavjud edi. Bu eritma 
glauber tuzidan tayyorlanadi. Unmg ustiga ozgina glauber tuzi kristallaridan tashlan­
sa. qaytakristallanish sodir bo'lib, shu tuzning muzga o'xshash knstallar to'ri hosil 
bo'ladi.
Glauber tuzining o'ta to'ymganeritmasini hosil qilish uchun, kattaroq kolba- 
ga distillangan suv olib, 70-80 darajagacha qizdinladi. Keyin bu suvda oz-ozdan 
glauber tuzu solib eritiladi. Bu jarayon tuz erimay qolguncha davom ettinladi. 
Nihoyat, eritma boshqa kichikroq qolipga filtrlab o'tkaziladi va u to'lgandan so'ng 
paxta bilan kolba og'zi berkitiladi.
1.6.3.S U N ‘IY S O V U Q L IK H O SIL Q ILISH
Asbob va reaktivlar. 
250 ml hajmli tagi yassi kol­
ba. Qizil lakmus qog‘oz. Ammoniy rodanid 
NH4SCN tuzi. Bany gidroksid Ba(OH)2 811,0 
Kolbaga ikki xil qattiq modda solinib chayqatiladi. Silkinish zar- 
bidan sekinlik bilan reaksiya boshlanadi va qattiq moddalar aralashmasi 
suyuq holatga o‘tadi. Shundan so‘ng, aralashma shunchalik soviydiki, 
kolbaning sirti qorga o‘xshash muz qavati bilan qoplanadi. Bundan 
tashqari, kolba atrofida ammiak gazi hidi paydo bo‘ ladi.
42

---

Bu tajribanmg siri nimada? Nega muzlash sodir bo‘ ldi9
Kolbaga ammoniy rodanid va 8 mol kristal 1 izatsivaviy suvi bo'lgan bany 
gidroksidmoddalarisolingan edi. Silkitishnatijasidakristallizatsiyaviy suv kristal- 
logidratdan ajralib, ikkala moddani o'zida eritadi. Natijada reaksiya amalga oshib, 
sovuqlik vujudga keladi. Bunda kolbada aralashma harorati- 10°cgaeha pasayadi. 
Kolba tashqarisidagi muz qavati esa havo naminmg kondensatsiy alamsh mahsulo- 
tidir. Ammiak esa reaksiya natijasida hosil bo'ladi. Uni hididan yoki ho'llangan 
lakmus qog'ozi yordamida aniqlash mumkin Reaksiya tenglamasi quyidagicha 
bo'ladi:
Ba(OH)2 8H20 + 2 N H 4 SCN-------► Ba (SCN) + 2NH, + К )H2<)
1.6.4. K IM YO G AR B O G ‘I