Qizamiq insoniyat tarixidagi eng qadimgi kasalliklardan biri bo’lib, eramizdan

Qizilcha

O’tkir yuqumli kasallik bo’lib, yuqori nafas yo’llarining bir oz kataral yallig’lanishi, qizamiqqa o’xshash toshmalar toshishi, periferik limfa tugunlarining (ayniqsa ensa tugunlarini) kattalashuvi bilan izohlanadi. Ayrim tadqiqotchilarning (B.A.Libod, 1902; X.S. Martinson; S.L.Shapiro, 1963) fikricha, qizilcha o’rta asrlarda arab shifokori Ali Abbosga ma’lum bo’lgan. XIX asrning I yarmida Vagner o’sha paytdagi qizilcha qizamiqning bir turi degan fikrga qarshi bo’lgan, uning mustaqil kasalligini e’tirof etdi. Qizilcha ko’plab yillar o’ta yengil kasallik deb qarab kelindi va qizamiqdan differensial diagnoz qilish uchungina unga to’nkash bilan qaralar edi. Ammo 1941 yili Gregg (Uchedd) e’lon qlgan. Bu kasallik natijasida tug’ma nuqsonlar kelib chiqishi xaqidagi xabardan so’ng kasallikka qiziqish ancha kuchaydi.
1981 yili Londonda bo’lib o’tgan xalkaro kongressda qizilchani mustaqil nozologik birlik deb e’lon qilindi.
Etiologiya. Qizilchaning qo’zg’atuvchisi virus bo’lib, uni 1938 yili Hiro va Tasaka ochganlar. 1961 yili u alohida o’stirib olindi (Valler, Veva tomonidan Bostonda, Parpman, Busher tomonidan Vashingtonda bir paytning o’zida). Bu virus 100-300 nm razmerga ega, holatda bo’lib, miksoviruslarga o’xshash tarkibida RNK bor. Virus tashqi ta’surotlarga sezgir. U maymunlar va ayrim sichqonsimonlarda infeksiyasini o’zgartiradi.

Epidemiologiyasi.

1. 
   Kasallik manbai bemor odam. Kasallikni serologik aniqlanadigan innaparant turini o’tkazayotganlar ham kasallik manbai hisoblanadilar. Bolalarda innaparant turi ko’p uchraydi, kattalarda esa asosan shu tur qayd qilinadi.
   

Kasallikni aniq va inaparant turlarini o’tkazayotgan homilador ayollar embrion va homilaga yuqtirishlari mumkin.
Yangi tug’ilgan chaqaloqlarda (kasallik tug’ilgan) virus siydikda, to’qimalarda, orqa miya suyuqligida bo’ladi, u organizmda tug’ilgandan so’ng 12 -19 oylikkacha, ayrim ma’lumotlarga ko’ra 30 oygacha ham saqlanishi mumkin. 2 yashar bolani olib tashlangan hollarda ham virus topilgan. Demak, chaqaloqlarda surunkali persistent infeksiya rivojlanishi mumkin.
Kasallanganlarda virus 7 kun avval, ayrim avtorlar (Sever va boshqalar 1967) 13 kun avval ham aniqlanishi mumkin. U intensiv holda 2 xaftagacha ajralib turishi mumkin (Ingalset; 1967). Bundan tashqari virus yashirin davrning oxirgi kunlaridan toshma toshgandan 7 kungacha siydik va axlatdan ajratib olish mumkin.

2. 
   Qizilcha asosan havo-tomchi yo’li bilan yuqadi. Kasallik qizamiq va suv-chechakka nisbatan sekinroq tarqaladi. Moyil insonlar nisbatan uzokrok va yaqinroq muloqotda bo’lganga yuqadi.
   
3. 
   Ko-infeksiyaga beriluvchanlik yuqori. Asosan 1 yoshdan 7 yoshgacha bo’lgan bolalar og’riydilar
   

Uyushgan bolalar jamoalarida (bog’cha), kasallikni uyushmaganiga nisbatan 2-5 marta yuqori. O’zbekistonda qizilcha kasalligi ancha keng tarqalgan, olti guruhli kasallik ham kelib chiqadi.
1. Immunitet: kasallik o’tkazganlarda turg’un immunitet hosil bo’ladi. Hosil bo’lgan antitelalar Jg va Jg M sinfiga mansub bo’ladi.
Qizilchaga qarshi immunitetni aniqlash uchun serologik rejim ishlatiladi.
AKSh va Kanadada 15 – 20 % tug’ish yoshidagi ayollarda qizilchaga immunitet aniqlanadi. Qizilcha kichik guruhli kasallik yoki epidemiya shaklida uchrashi mumkin. AKShda 1964 yili epidemiya paytida 1800 000 ta bemor qayd qilindi, o’shanda 20000 bola tug’ma nuqsonlar bilan tu g’ilganligi aniqlandi.
Kasallik qish va bahorda ko’payadi. Har 3–5–7 yilda kasallik ko’rsatkichlari ko’tarilib
turadi.