Qiya quduqlarning profillari. Quduqlarning qiyshayishini oldini olish choralari Quduqlarning tabiiy holda qiyshayishi

Quduqlarning qiyshayishini oldini olish choralari

Quduqlarning egrilanishiga qarshi tadbirlarni qo’llash quduqni qurishni tayyorgarlik ishlari davridan boshlanadi. Buning uchun rotor qurilmasining yotiqligi, minoraning o’rnatilishi va yo’nalishini markazlashtirish hamda tikligi, kvadrat shtanganing va burg’ilash quvurlarining tikligi tekshiriladi.

Burg’ilash boshlanish davrida kvadrat shtanganing yuqori qismi og’ishdan va kuchli tebranishdan ushlab turiladi. Burg’ilash tizimlarini pastki qismini jamlashda o’zining ixtiyoriy holatda egrilanishga yo’l qo’yilmaydi, qatlamlardagi jinslarning tasnifi va ularning joylashuv sharoitlari hisobga olinadi.
Burg’ilash tizmalarining qismlarini jamlashda ularni ixtiyoriy ravishda egrilanishiga qarshi kurashishda quyidagi ketma-ketlikdan foydalaniladi:

1. 
   osma og’irlik tartibi;
   
2. 
   burg’ini quduqda markazlashtirish tartibi;
   
3. 
   turbobur tagida aylanuvchi massani gidroskopik tartibi.
   

Quduqlarni burg’ilashda eng ko’p qo’llaniladigan jamlanmalardan biri shoqul (shovun) rejasidir.
Amerikalik olimlar Vuds va Lyubinskiylar rotorli burg’ilashda burg’ilash tizmalarining pastki uchining jamlanmasini har xil harakati nazariyalarini ishlab chiqishgan. Bu nazariya quduqda burg’ilash tizmalarining egrilanish shaklining tahliliy ma’lumotlariga bag’ishlangan. Bu tahlilga ko’ra burg’ilash tizmalari quduq o’qi atrofida emas, o’zining xususiy o’qi atrofida aylanadi. Bu esa tizmalarning aylanishida markazdan qochma kuchlarning ta’sirini e’tiborga olmaslik, uning egrilanishini burg’ilashb tizmasining xususiy og’irligi va o’qli qisilishining zo’riqishidan paydo bo’ladi deb qarash kerak. Shuning uchun Vuds va Lyubinskiylarning nazariyasini tub dvigatel bilan burg’ilashda qo’llashni tavsiya etadi.
Vuds va Lyubinskiy shoqul tartibiga asoslangan holda jamlanmaning quyidagi asosiy holatlarini o’rnatadilar.

1. 
   Burg’ulashda eng qulay sharoit barpo qilish uchun burg’ilash tizmalari shakli to’g’ri chiziqli bo’lishi, qaysiki unda burg’iga beriladigan yuklanma birinchi tartibli (me’yoridan kichik) bo’ladi. Lekin bunday yuklanmalar past tezlikda burg’ilashda yetali emasdir. Yetarli darajadagi kichik tezlikda burg’ilanganda va burg’iga beriladigan yuklanmalar kichik bo’lganda tizma to’g’ri chiziqli bo’ladi. O’qli yuklanma asta-sekin o’zgarib me’yoriy qiymatga yetganda, burg’ilash tizmasi egilishini boshlaydi va quduq devoriga ishqalanadi. O’qli yuklanma yana kuchaytirilganda boshqa kritik qiymatga erishadi, ikkinchi turdagi egilish paydo bo’ladi. Bu holat ikkinchi tartibli bo’ylama egilish deyiladi. Burg’iga beriladigan yuklanma yanada kuchaytirilganda uchinchi va undan ham ko’p holatdagi egilishlar sodir bo’ladi.
   

2) ustunning to’g’riligini ta’minlash uchun burg’iga beriladigan yuklanma kritik uchinchi darajali yuklanmadan kichik bo’lishi kerak;
3) agarda burg'iga katta qiymatdagi o'qli yuklanma berilganda, yuqori tartibli bo’ylama egilishning paydo bo'lmasligi uchun yetarli darajadagi OBQ-dan foydalanilganda yuqori darajadagi eguvchi moment paydo bo’ladi;
4) OBQning tashqi diametrini kattalashtirish burg'iga beriladi-gan o'qli yuklanmani kuchaytiradi, OBQni esa bo'ylama egilishga olib kelmaydi;
5) bunday o'qli yuklanmada quvurlarning bo'ylama egilishi paydo bo'lmaydi hamda bo'ylama egilishni minimal qiymatga keltirish uchun markazlashtirgichlardan foydalanish maqsadga muvofiq bo'ladi va u burg'ilash quvurlarining uzunligi bo'ylab joylashtiriladi.
Markazlagichlar burg'idan shunday masofada joylashtiriladiki, markazlagichdan to burg'igacha bo'lgan masofa oralig'ida quvurlarni quduqning devoriga tegmasligi ta'minlanadi. Bu masofa tiklikdan og'ish burchakni va burg'iga beriladigan o'qli yuklanmaning kattaligidan aniqlanadi. Quyidagi grafikda burg'idan to markaz-lagichgacha bo’lgan masofani aniqlash grafigi keltirilgan. (1.2-rasm)

6) abssissa o'qi bo'ylab o'qli yuklanma R_uk, Ordinata o'qi bo'ylab Ɩ masofa joylashtirilgan. Grafikdan ko'rinib turibdi OBQning diametrik kattalashishi bilan masofa kamayadi.

Nazariy jihatdan burg'idan markazlashtirgichga bolgan optimal masofa o'rnatilgan bo'lsa yetarlidir. Markazlagichlarning sonini ko'paytirish kerak bo’lmaydi. Shuning bilan birgalikda birinchi markazlashtirgichdan uncha katta bo'lmagan masofada qo'shimcha markazlagichlarni o'natish ijobiy samara beradi;
7) geologik sharoitlarga bog'liq holda katta egilishga olib keladigan qatlamlarda birdaniga o'qli yuklanmani kuchaytirish quduq ustunini tezkor egilishga olib kelganligi uchun, bunday yuklanmaning qiymatini tezkor ozgarishi chegaralanadi. O'qli yuklanmani o’zgartirish har 5-10 metr o'tgandan keyin qo’llash tavsiya etiladi.
Quduqlarni kuchli egrilanish nazariyasi shoqullarni qo’llashga asoslangandir. Eng yaxshi natijalardan biri quduqda burg'ini markazlashtirishdir.
Yumshoq va o'rtacha yumshoq jinslarda quduqlarning egrilani-shini oldini olishning radikal usullaridan biri OBQ larni turboburning tagidan 8-12 metr masofada o'rnatishdir.
OBQning katta tezlikda aylanishini hisobiga tizmaning pastki qismining barqarorligi ta'minlanadi, siljituvchi kuchlanishga qarshi tura oladi.
Turbobur tagida OBQlar qo'llanilganda o'zgaruvchan qattiqlik-dagi tog jinslari burg'ilanganda ba' zida turboburlarning ushlanib qolishi natijasida qiyinliklar paydo bo ladi. Turbinali burg'ilashda quduqda tizimli holatda burg'ilash tizmasi aylantirilib turilganda buning ta'sirida quduqni egrilanishini oldi olinadi. Burg' ilash yoki og'irlashtirilgan burg'ilash quvurlarining egriligi, quvur o'qlarini, turboburlarmi va qulflarni bir-birlariga mos kelmasligi burg'ilash ishlarini qiyinlashtiradi.