Qissasi mashirab asarining maktab darisliklarining yuqori sinflarida oqitish usullari

2.2.Mashrab she’rlarinig maktab o’quvchilari uchun ahamiyatli 

tomonlari. 

Mashrab  ijodini  o‘rganishda  faqat  darslik  materiallari  bilan  foydalanish 

istalgan  natijani  bermaydi.  Buning  sababi  darslikda  Mashrabning  tarjimai  holi, 

shuningdek,  ayrim  she’rlaridan  namunalar  keltirilgani  holda  sinfda  o‘rganilishi 

kerak bo‘lgan g‘azal matnining g‘oyaviy mazmuni unda bayon etilgan shoir – lirik 

qaharamonning  kechinmalari  vasliga  yetish  yo‘lidagi  ohu-fig‘onning  sabablari, 

aniqrog‘i, shoirning ruhiy olami kechinmalari, ijtimoiy hayotga nisbatan, borliqqa 

nisbatan  munosabati,  ideali,  falsafiy-estetik  qarashlari  haqidagi  fikrlari  bayon 

etilmagan, bu narsa o‘ziga xos bilim yoki tajribaga ega bo‘lgan o‘qituvchida ham 

ilmiy  va  metodik  jihatdan  qiyinchilik  tug‘dirgani  sababli  g‘azal  tahlilida  ba’zan 

xato  fikrlarni  aytib  yuborishi  mumkin.  Shu  sababli,  bugungi  mustaqillik 

davrimizda  badiiy  adabiyot  o‘qitish  oldida  turli  janrga  oid  asarlarni  o‘rganish, 

tahlil qilishda ilmiylik, shu bilan birga, o‘qituvchining metodik bilimi, tushunchasi, 

eng  muhimi,  dars samaradorligini oshishini ta’minlovchi vositalardan  foydalanish 

talab qilinadi. Bu vositalar: adabiyot fanini o‘qitishning ilmiy, didaktik va metodik 

talablarini mashg‘ulot jarayonida qo‘llash, mumtoz adabiyotimiz va hozirgi zamon 

adabiyotining  ilmiy  –  metodologik  talablari  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  adabiyotshunos 

                                                            

4

 

Адизова Иқболой. Ўзбек мумтоз адабиёти тарихи, Тошкент – «Фан» нашриёти, 2009, 105-106-бетлар 

---

 

 

 

 

26 

olimlarning, 

ijodkorlarning 

adabiy 

merosiga 

bag‘ishlangan 

xulosalarini 

o‘quvchilarga oddiy  va tushunarli qilib yetkazish shu kinning dolzarb talablaridan 

hisoblanadi.  Biz  yuqorida  adabiyot  darsligi,  shuningdek  Mashrab  ijodiga 

bag‘ishlangan  taniqli  adabiyotshunos  olimlarning  ilmiy  talqinlari  haqida  fikr 

yuritdik, misollar keltirdik. Bas, shunday ekan, hech kimda uchramaydigan badiiy 

san’at  she’riy  misralar,  eng  muhimi,  falsafiy-estetik  qarashlarga  ega  bo‘lgan 

boborahim Mashrabning adabiy merosiga xos bo‘lgan badiiy uslub, har xil pryom, 

poetik  mahorat  hamda  mumtoz  adabiyotimiz  she’riyatining  namunalari 

hisoblangan  –  g‘azal,  ruboiy,  murabba,  musabba,  mulamma,  muxammas, 

musaddas  kabi  she’riy  namunalarning    Mashrab  ijodidagi  talqini  haqida 

o‘quvchilarga  ma’lumot  berish,  ularning  Mashrab  ijodi,  dunyoviy  qarashlari, 

badiiy-poetik  mahorati  haqidagi  tushunchalarni  boyitish  imkonini  beradi.  Bu 

o‘rinda Mashrab ijodida qo‘llanilgan badiiy so‘z san’atining o‘ynoqi ko‘rinishlari, 

namunalari  universitwtimiz  faxri,  ko‘plab  olimlarning  ustozi  hisoblangan 

akademik  V.Abdullayevning  “O‘zbek  adabiyoti  tarixi”  (2-tom)  darsligida  har 

jihatdan ilmiy-poetik va metodologik jihatdan asoslangan. 

 

Mashrab  ijodini  o‘rganishda  uning  g‘azallarini,  she’riy  durdonalarini  faqat 

ilohiyot  bilan  bog‘lash  unchalik  to‘g‘ri  emas.  To‘g‘ri,  shoirning  adabiy  merosini 

ko‘zdan  kechirganimizda  Mashrabning  butun  borlig‘i,  idroki,  kuch-quvvati,  orzu-

umidini  yaratganga  bag‘ishlagani,  hayot  kechirishdan  maqsadi  Ollohning  nuriga 

muyassar  bo‘lish  orzusida  ekanligining  guvohi  bo‘lamiz.  Ochig‘i,  butun  tuyg‘usi, 

ohu-nolasi,  mashaqqatli  hayoti  Ollohning  vasliga  yetish  umidiga  qaratilgan.  Shu 

bilan birga, tug‘yonli shoir o‘z she’rlarini go‘zal mahbubaning  husnu-jamoli, chin 

muhabbati  va  unga  erishishning  mashqqatli  azoblariga  ham  bag‘ishlaydiki,  bu 

narsa lirik qahramonning haqiqiy real insonni sevish, shu yo‘ldagi hisobsiz dardu-

alam ichida oh-zor chekkanini ham ko‘rsatadi. 

 

Boborahim  Mashrab  ijodidagi  yor  vasli  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  realistik 

tasvirlar,  hayotiy  lavhalar,  aniqrog‘i,  shoirning  haqiqiy  ishq  yo‘lidagi  qalb 

---

 

 

 

 

27 

sadolarining  badiiy  talqini  shoirning  ma’shuqaga  bo‘lgan  insoniy  untilishi, 

sadoqati, shu bilan birga, haqiqiy yorning mo‘jizalarga boy tengsiz husnu-jamolini 

ta’riflash masalasi “O‘zbek adabiyoti tarixi” (T.: - 2006) darsligining muallifi prof. 

R.  Orzibekovning  ilmiy  talqinida  o‘z  aksini  topgan:  “Shoirning  mustazodlari 

ichida  real  inson  –  ma’shuqaning  husnu-malohatini,  yurakni  o‘ynatadigan 

darajadagi jozibasini namoyon etuvchi namunalar ancha.Ularning hammasida ishqi 

ilohiyning  ifodasini  ko’raverish  to’g’ri  emas.  Bunday  namunalarning  sehri 

kitobxonni real insonning real hayotiy tuyg‘ulari bilan uchrashtiradi, unda hayotga, 

undagi go‘zalliklarga nisbatan zavq uyg‘otadi, yuragini qitiqlaydi: