QISHLOQ XO`JALIGI IQTISODIYOTI
Qishloq xo`jaligining jahon iqtisodiyotidagi o`rni keyingi yillarda keskin rivojlanib bormoqda, bu esa qishloq xo`jaligining jahon iqtisodiyotidagi ahamiyati yanada oshayotganidan dalolat beradi. Shuning uchun ham qishloq xo`jaligi mahsuloti ishlab chiqarishning asosiy omillari bo`lgan yer, suv, mehnat resurslari va ularning o`ziga xos xususiyatlarini rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar miqyosida o`rganish muhim ahamiyat kasb etadi. Qishloq xo`jaligi moddiy ishlab chiqarishning asosiy va eng qadimgi tarmoqlaridan biri bo`lib, aholiga oziq-ovqat mahsulotlari va sanoat uchun xomashyoning asosiy qismini yetkazib beradi. Qishloq xo`jaligi, asosan ikkita yirik tarmoq-dehqonchilik va chorvachilikdan iborat. Bu ikki soha aholi uchun dehqonchilik va chorvachilik mahsulotlari yetkazib beradi. Qishloq xo`jaligi o`simlik va chorvachilik mahsulotlarini dastlabki qayta ishlaydigan bir qancha tarmoqlarni ham o`z ichiga oladi. Iqtisodiy jihatdan faol aholining taxminan yarmi, kamroq taraqqiy etgan mamlakatlarda esa ko`pincha 80-90 foizidan ortig`i qishloq xo`jaligida band. Rivojlanayotgan mamlakatlarda esa bu ko`rsatkich 10 foizni tashkil etadi. Qishloq aholisining ijtimoiy muammolari, joylashishi qishloq xo`jaligi bilan chambarchas bog`liqdir. Bir qancha mamlakatlarda o`rmon xo`jaligi ham qishloq xo`jaligi tarkibiga kiradi. Qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishidagi agrar-iqtisodiy islohotlar va tarkibiy o`zgarishlar hamda sohani diversifikatsiyalash natijalari Respublikamizni MDH ichida qishloq xo`jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishi yuqori darajada o`sayotgan davlatlar qatoriga kiritish imkonini berdi. Qishloq xo`jaligi aholi uchun oziq-ovqat mahsulotlari yetkazib berish bilan birga qatorda sanoat tarmoqlari (oziq-ovqat, omixta yem, to`qimachilik, dori-darmon, atir-upa sanoati va boshqalar)ni xom-ashyo bilan ta‘minlaydi. Dehqonchilik tarmoqlari (g`allachilik, paxtachilik, sabzavotchilik, mevachilik, uzumchilik va boshqalar) hamda chorvachilik tarmoqlari (qoramolchilik, cho`chqachilik, qo`ychilik, echkichilik, parrandachilik, pillachilik, baliqchilik kabilar)ni o`z ichiga oladi. Bu tarmoqlarni birgalikda rivojlantirish moddiy va mehnat resurslaridan to`g`ri foydalanish imkonini beradi. 2015 yilga kelib, jahon aholisi 7 milliard nafardan oshib ketdi va bu ko`rsatkich yil sayin ortib borishi kutilmoqda. Ularni oziq-ovqat bilan to`liq ta‘minlash uchun har yili oziq-ovqat mahsulotlari yetishtirish hajmini 4-5 foiz oshirib borish kerak. Har bir mamlakatda qishloq xo`jaligining rivojlanishi o`ziga xos ichki xususiyatlar e‘tiborga olinishini talab qiladi. Bu esa tabiiy, ijtimoiy ixtisoslashuvni taqozo etadi. Mustaqillikka erishganimizdan boshlab, O`zbekiston Respublikasi qishloq xo`jaligi mahsulotlarining eksport potensialini kengaytirib bormoqda. Meva va sabzavot mahsulotlari eksportiga qaraganimizda, YAIM eksport salmog`i 2010 yilda 38,0% ni tashkil etgan bo`lsa, 2016 yilga kelib 48 % ga yetgan. O`zbekistonda yetishtirilgan meva-sabzavot mahsulotlarining tashqi ko`rinishi, mazasiga ko`ra jahon bozorida eng xaridorgir hisoblanadi. Darvoqe, O`zbekistonda yetishtirilgan uzumdagi qand miqdori 18-30%, pomidordagi 13 quruq modda miqdori 5,5% ni tashkil etdi. Bu Yevropa mamlakatlarida yetishtirilgan shu turdagi mahsulotlar tarkibidagi shunday moddalar miqdoridan ancha ko`pdir. 2013 yilda Yevropa ittifoqida chetga eksport qilingan to`g`ridan-to`g`ri xorijiy investitsiyalar hajmi 250,5 mlyard. dollarni, jalb etilgan investitsiyalar hajmi esa 246,2 mlyard. dollarni tashkil etdi. 2013 yilda jahonda chetga eksport qilingan va jalb etilgan to`g`ridan to`g`ri xorijiy investitsiyalar tarkibida Yevropa ittifoqining ulushi mos ravishda 17,8 va 17,0%ga teng bo`ldi. 2013 yilda AQSh tashqi tovarlar savdosining umumiy hajmi 3 trln. 909 mlyard dollarni, eksport hajmi 1 trln. 579 mlyard dollarni, import esa 2 trln. 329 mlyard dollarni tashkil etdi. Tashqi savdo aylanmasining YAIM ulushi 30,1%ga teng bo`ldi. O`simlikchilik tarmog`ida 2016 yilda O`zbekiston bo`yicha 23184,5 mlrd. So`mlik mahsulot yetishtirilgan bo`lsa, shundan 65,1% dehqon, 32,9% fermer xo`jaliklari, 2%i boshqa qishloq xo`jaligi korxonalari ulushidir.
Do'stlaringiz bilan baham: |