|
Murakkab foizlar. Bir muncha murakkab holatni foizlarning kapitalizatsiyasini hisobga olib ko’ramiz. Shunga o’hshash murakkab antisipativ stavka uchun quyidagi ifodani olish mumkin:
P=S(1-d)n
Bunda orttirish ko’paytiruvchi sifatida quyidagi ifoda bo’ladi:
Agar qimmatli qog’ozlar daromadliliklarini solishtirishda alterna-tiva sifatida bankdagi depozit qo’yilma daromadliligi tanlansa, unda daromadlilikning alternativ metodini hozirgi vaqtgacha keng qo’llanib kelayotgan pul oqimlarini diskontlash metodi bilan mos kelishini ko’rish mumkin. Bunda quyidagi savollarga javob topish lozim3:
• bazaviy sifatda qabul qilingan tijorat banklarining depozit stavkasi miqdori to’g’risida;
• bankda pullarni oddiy yoki murakkab foiz stavkalarda hisoblab borish sxemasi to’g’risida.
Birinchi savolga javobni odatda quyidagicha ifodalaydilar: “bazaviy sifatda ishonchli va barqaror ishlayotgan bank stavkasini tanlash lozim”. Ba’zan bazaviy stavka sifatida Markaziy bankning qayta moliyalashtirish stavkasi olinadi. Lekin bu stavka o’zining bozor tomonidan belgilanmas-ligi, balki Markaziy bank tomonidan bozorga ta’siri ko’rsatish uchun qo’llanishi bilan qoniqtirmaydi. Ammo ko’p masalalarni echishda yordamga mahsus belgilanadigan bank stavkasi kelishi tufayli, uni baza sifatida olish lozim.
Daromadlilikning ichki stavkasi. Masalaning qo’yilishi quyidagicha: qo’yilmaning joriy va kelajakdagi bahosi ma’lum; hozirdagi ma’lum investitsiyalar kelajakda belgilangan bahoni ta’minlovchi bank foiz daromadining depozit stavkasi noma’lum. Daromadning ichki stavkasi quyidagi formula yordamida hisoblanadi:
Pul oqimlarini diskontlash. Ma’lumki, pul oqimlari - bu investor-larning pul shaklida qilgan investitsiyalaridan har hil vaqtda olgan daro-madlari. Diskontlash investitsiyalarning kelajakdagi bahosini ularning joriy bahosiga keltirilishini ifodalab, har hil vaqt va turli shartlarda qilingan investitsiyalarning har hil turlarini o’zaro solishtirish imkonini beradi.
Xulosa
Iqtisodiyotning rivojlanishiga moliya bozori juda katta ahamiyatga ega.
Chunki oldingi rejalarda ta‘kidlab o’tganidek moliya va qimmatli qog’ozlar bozorining iqtisodiyotdagi o’rni va rolini ko’rib chiqdik.
Hozirgi zamon bozor iqtisodiyotida, ma‘lumki, qimmatli qog’ozlarning asosiy elemntlaridan biri davlatdir (ko’rincha xazinachi sifatida) Butun dunyoda qimmatli qog’ozlarni markazlashgan usulda chiqarishdan davlat iqtisodiyotni tartibga solish vositasi sifatida, torroq ma‘noda esa pul muomalasiga va pul massasi hajmini tartibga solishga ta‘sir qilish dastagi davlat va mahalliy byudjet yetishmovchiligini komission usulida qoplash vositasi korxonalar va aholining pul mablag’larining aniq masalalarni hal qilishga jalb qilish maqsadida foydalanadi.
Moliya bozori va qimmatli qog’ozlar bozori iqtisodiyotda markaziy o’rinni egallaydi deb ta‘kidlab o’tgandik. Chunki moliya bozori iqtisodiyotning asosiy to’rtta sektorlarni (uy xo’jaligi, davlat, korxona, markaziy bank) o’z ichiga oladi, ularni ta‘minlaydi.
Qimmatli qog’ozlar moliya bozorining asosiy bir turi bo’lganligi uchun u ham iqtisodiyotda markaziy o’rnini egallaydi.
Moliya bozori va qimmatli qog’ozlar bozori iqtisodiyotda «Barometr», «Kommutator» «Katalizator», «Stimulyator», «Protsessor» va boshqa rollarni bajarishini oldingi rejalarda aytib o’tdik.
Rivojlanayotgan mamlakatlarda har qanday makroiqtisodiy islohotlar o’tkazilgan bo’lsa ham qimmatli qog’ozlar bozori va moliya bozori kam ta‘minlangan .
Mamlakatimizda qimmatli qog’ozlar bozori ham shakllanish bosqichida. Bunda asosan O’zbekiston Respublikasi Davlat Mulki qo’mitasi tomonidan fondlar birjasida va fondlar do’konlari orqali xususiylashtirilgan korxonalarning erkin sotish uchun mo’ljallangan aktsiyalar natijasi sotiladi. Qimmatli qog’ozlarning birlamchi bozori ustuvor faoliyat ko’rsatmoqda. Ikkilamchi bozor esa endigina shakllanmoqda.
Umumiy xulosa qilib shuni ta‘kidlash mumkinki, iqtisodiyotni moliya bozori va qimmatli qog’ozlar bozorisiz ko’rib o’tish juda qiyin, chunki moliya bozori iqtisodiyotning qon tomiri vazifasini bajaradi
Do'stlaringiz bilan baham: |
