Qədim Hindistan fəlsəfəsi


Qeyri-ortodoksal fəlsəfi məktəblər



Download 31,17 Kb.
bet4/4
Sana09.05.2023
Hajmi31,17 Kb.
#936387
1   2   3   4
Bog'liq
hind fəlsəfəsi

Qeyri-ortodoksal fəlsəfi məktəblər
Cay­nizm tə`limi isə, əsasən dualist xa­rak­ter daşıyırdı. Burada canlı və cansız aləm haqqında danı­şılır. Cansız aləm isə, atomlar­dan iba­­rət olan ma­teri­yadır. Caynistlərə görə, hətta torpaq da nə­fəs alır. Onların nəzərincə, hava, su, torpaq, od yalnız lamisə his­siy­ya­tına aid­dirsə, quşlar, heyvanlar və insanlar isə beş hissetmə üzv­lərinə ma­likdirlər. Cayinistlərə görə, ruhun əsas əlaməti şüur olub, o, bədə­n­lə bir­­ləş­mə­­yə meyllidir. Əsas məqsədi «qurtuluş» olan Çaynistlər, ru­hun bədəndən ayrılmasına yalnız asketizm yo­lu ilə çatmaq müm­kün olduğunu qeyd edirdilər.
Lokayata-çarvaka tə`limi əsasən "Manu qanunları" (e.ə.IV-III) ad­lı əsərdə toplan­mışdır. Çarvak tə`li­mi­nin tərəfdarları dün­yanın maddiliyini qəbul edib, onun dörd ele­ment­dən od, hava, su, tor­paq­­dan ibarət olduğunu söyləyirdilər. Onlar, insan da daxil ol­maq­­la, bütün canlı aləmin bu ünsürlərdən yarandığını id­di­a edir­di­lər. İnsan ruhu isə yalnız bədəndə mövcud ola bilər.
Mate­riya - şüur münasibət­lə­ri məsələlərində çarvak­lar qeyd edir­­­dilər ki, şüur bədənin əlamətlərindən biridir, insan öl­dükdə onun bədəni ilə birlikdə şüur da yoxa çıxır. İnsan "Mən"­i­nin möv­­­cudluğu bədənsiz mümkün deyil. Onlara görə həqiqətin dərk edil­məsinin yeganə mənbəyi duyğu və qavra­yışdır. Hiss olun­ma­yan, qavranılmayan mövcud ola bilməz. Mən­tiqi nəticə həqiqətin dərk olunmasının mənbəyi ola bilməz, çünki o özündə yalnız ümu­­­­mi münasibətləri cəm­ləyir ki, o da hissi qavrayışın predmeti ola bilməz.
E.ə VI-V əsrlərdə dini-fəlsəfi təlim olan bud­dizmin meydana gəlməsi, Hindistanda böyük dövlətlərin yaranması döv­rünə təsa­düf edir. Xristianlıq və islamla bir sırada duran buddizm dün­yada möv­cud olan üç böyük dindən biri­dir. Əfsanəyə görə bu di­nin yaradıcı Hind çarının oğlu Hautamadır. O, anadan olanda ata­­­sına xəbər verilmişdir ki, əgər o, xəstə, qoca və ya ölü adam gör­­­sə, monax-asket olacaq. Bunu bilən atası ona elə bir şərait ya­­­rat­mışdır ki, oğlu həyatın qaranlıq tərəfi haqqında heç nə bil­mə­­sin. Lakin Hautama təsadüfən xəstə, son­­ra qoca, sonra ölü, daha son­ra isə monax - asket gö­rür. Həyatın əza­bını görən Hau­ta­­­manı bu hadisələr sar­sıdır. Gecələrin birin­də o, evdən qaçır və asket həyatı keçirməyə başlayır. Nəhayət, bir də­fə o, bir ağacın al­tında oturur və özünə söz verir ki, həyat haq­qın­da əsil həqi­qəti bil­mə­yincə oradan durmayacaq. Dör­dün­cü gün ona aydınlıq gəlir və o, "budda" olur (budda-işıqlanmış, nur­­lan­­mış deməkdir). Tez­liklə onun ətrafında çoxlu tərəfdarları top­­la­­şır və beləliklə də bud­­da icması yaranmağa başlayır. O, 40 il pey­ğəm­bər­­lik edir. Bud­dizm tə`limi 4 əsas hissədən ibarətdir: həyat izti­rab­dır, həqi­qət iztirabın yaranmasının səbəbidir, insanlar təkrar-tək­rar iz­tira­ba qayıdırlar, həqiqət bu iztirabdan azad olmaq yolu­dur. Bud­di­z­min müdrik­lərinə görə, idrakın məqsədi-insanın iztirab­dan azad olunmasıdır. Buddizm e`tikasının əsası bundan ibarətdir ki, əzab­dan, iztibar­dan o dünyada deyil, yalnız bu dünyada azad ol­maq olar.
Download 31,17 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish