Qayta tiklanuvchi energiya manbalari

4.4. Shamolning aerologik va energetik xarakteristikalari 
 
Ko‘pchilik  shamolni  zararli  tomonini  inobatga  olib  uni  –  bo‘ron,  uyurma, 
to‘fon,  tornado  va  boshqalar,  foydali  tomoniga  e’tibor  ham  bermaydi.  Shamollar 
buzish  va  vayronalar  keltirib  chiqarishi  bilan  bir  qatorda  insoniyatga  foyda  berib 
xizmat qilishi mumkinligi qadim zamonlardan ma’lum bo‘lgan. Shamol kemalarning 
yelkanlarini  yoyib,  shamol  tegirmonlarning  parraklarini  harakatga  keltirib  bir  necha 
o‘n  asrlardan  beri  insoniyatga  xizmat  qilib  kelmoqda.  Insonlar  shamol  energiyasini 
boshqarishni qadimdan bilib, undan o‘z maqsadlarida foydalanib kelganlar. 
Xitoyda  eramizdan  3  ming  yil  avval  sodda  shamol  dvigatellaridan 
foydalanganliklari  fanga  ma’lum.  Ular  bu  dvigatellar  yordamida  suv  chiqarib  dala 
ishlarida  sug‘orish  vositasi  sifatida  foydalanganlar.  Keyinchalik  bu  usuldan 
Niderlandiya  dengiz  suvini  qirg‘oq  bo‘ylaridan  chiqarib  tashlashda  foydalanganlar. 
1970-yillardagi neft tanqisligi va buning natijasida kelib chiqqan neft krizisi shamol 
energiyasidan  xalq  xo‘jaligining  turli  sohalarida  zamonaviy  agregatlarni  ishlatishga 
va elektr energiyasi olishda foydalanish imkoniyatlari va istiqboli borligini ko‘rsatib 
berdi. Hozirda bu sohada Germaniya birinchilardan hisoblansa, Ispaniya va Amerika 
Qo‘shma  Shtatlari  ikkinchi  va  uchinchi  o‘rinlarda  bormoqdalar.  2030-yillarga  kelib 
Daniyada  mamlakat  uchun  zarur  bo‘lgan  elektr  energiyasining  50  %  ini  shamol 
energiyasidan olish rejalashtirilmoqda (4.3-rasm). 
1931-yili  Qirimda  dunyoda  eng  katta  100  kVt  quvvatga  ega  shamol  elektr 
stansiyasi  (SHES)  ishga  tushirilgan.  Stansiya  Sevastopel  shahriga  6300  V  berib, 
1942-yilgacha  ishlagan.  Bu  stansiya  bir  yilda  270  MVt/soat  energiya  bera  olgan. 
Ulug‘  Vatan  urishi  yillarida  Qirim  SHES  vayron  bo‘lgan.  Shu  davrlarda  1000  va 
5000  KVt  energiya  bera  oldigan  SHES  larning  loyihalari  yaratilgan  bo‘lib,  urush 
tufayli bu loyihalarni amalgam oshirish imkoniyatlari bo‘lmagan. 
1950-1965-yillarda shaxsiy xo‘jaliklarni energiyaga bo‘lgan talabini qondirish 
maqsadida har yili 8-9 ming o‘rtacha quvvatdagi SHES lari ishlab chiqarilgan. 
Dunyo  iqtisodiyotidagi  so‘ngi  inqiroz,  energiya  manbalari  bo‘lmish  neft  va 
gazni  jahon  bozoridagi  narxini  jadallik  bilan  o‘sishi,  qayta  tiklanuvchi  energiya 

---

79 
 
 
manbalaridan  foydalanishga  va  ularni  samaradorligini  oshirishga  hamda  tan  narxini 
kamaytirishga  katta  talablar  qo‘ymoqda.  Bu  qayta  tiklanuvchi  energiya  manbalari 
qatoriga shamol energiyasini ham kiritish maqsadga muvofiqdir. 
 
 
4.3-rasm.