1
OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA‘LIMI VAZIRLIGI
SAMARQAND VILOYATI XALQ TA’LIMI XODIMLARINI
QAYTA TAYYORLASH VA ULARNING MALAKASINI
OSHIRISH HUDUDIY MARKAZI
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA O‘QITISH HUQUQINI
BERISH BO‘YICHA KASBIY QAYTA TAYYORLASH
KURSLARII UCHUN
MEHNAT VA UNI O‘QITISH
METODIKASI FANIDAN
O‘QUV – METODIK
MAJMUA
Samarqand – 2019 yil
2
3
SAMARQAND VILOYATI XALQ TA’LIMI XODIMLARINI
QAYTA TAYYORLASH VA ULARNING MALAKASINI
OSHIRISH HUDUDIY MARKAZI
«MAKTABGACHA, BOSHLANGʻICH VA MAXSUS TA‘LIM
METODIKALARI» KAFEDRASI
MEHNAT VA UNI O‘QITISH METODIKASI
FANI BO‘YICHA
O‘QUV – METODIK MAJMUA
(
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA O‘QITISH HUQUQINI BERISH
BO‘YICHA KASBIY QAYTA TAYYORLASH KURSLARII UCHUN)
“Kelishildi”
Oʻquv va ilmiy ishlari
boʻyicha direktor
o`rinbosari:
_____________A.Ibragimov
Kafedra mudiri:
_______M.Raximqulova
Samarqand – 2019 yil
“TASDIQLAYMAN”
direktor___________S.Usmonov
«______»__________2019 yil
4
Tuzuvchi:
J. Shodiyeva - SamDU “Boshlang‘ich ta`lim nazariyasi
va amaliyoti” kafedrasi o‘qituvchisi
Taqrizchilar:
F.Shodiyev – SamDU, Pedagogika
fakulteti dosenti
M.Raximqulova– Samarqand viloyati
XTXQTMOHM, Maktabgacha,
boshlangʻich va maxsus
ta’lim kafedrasi dotsenti
5
6
7
KIRISH
FANNING QISQACHA MAZMUNI
Mehnat va uni o’qitish metodikasi fani pedagogik fanlardan biri bo’lib,
fanining asosiy ilmiy izlanishlari natijalariga tayangan holda, ilg’or
o’qituvchilarning ish tajribasi bilan boyitilgan materiallar asosida yoritib beradi.
O’quvchilarni mehnatga tarbiyalash va ularni bo’lajak amaliy faoliyatga
tayyorlashda mehnat malaka va ko’nikma va malakalarni egallashlarini
ta’minlaydi, o’quvchilarni mehnat faoliyatiga, ijtimoiy foydali ishlab chiqarish
mehnatini bajarishga tayyorlaydi.
Maktab ta’limining hozirgi bosqichida o’quvchilarni mehnatga tayyorlash,
o’sib kelayotgan avlodning ta’lim va tarbiyasidagi eng zarur masalalardan biri.
Mehnat ta’limining tarbiyaviy ahamiyati juda katta bo’lib, o’quvchilarda
mehnatsevarlik, ma’suliyat, intizomlilik, burch hissi, jamoatchilik hissini
tarbiyalashda, o’quvchilarning aqlie o’sishida eng muhim iroda va ahloqiy
sifatlarnirig rivojlanishiga yordam beradi. Mehnat ta’limida mehnatga psixologik
tayyorlik, mehnat faoliyatining to’g’ri motivlari asosida tarbiyalaydi, shaxsning har
bir ongli mehnatkash uchun zarur bo’lgan sifatlari shakllanashida yordam beradi.
O’quvchilar o’rtasida yo’lga qo’yilgan o’zaro yordam esa, ularda do’stlik,
birodarlik, umumlashish, jamoatchilik kabi fazilatlarni tarbiyalaydi.
Metodika kursini o’rganish tinglovchilarni kichik yoshdagi bolalarni o’qitish
va tarbiyalashga doir masalalarni mustaqil va ongli hal etishga tayyorlash,
shuningdek, ta’lim va tarbiya nazariyasi va amaliyotni mustaqil o’rganishni davom
ettirish uchun, yangi nashr etilgan metodik adabiyotlarni o’qish uchun, yozish
tajribasini tarkibiy baholash va umumlashtirish uchun zarur bo’lgan ko’nikmalar
bilan qurollantiradi.
Ta’lim texnologiyasida “Mehnat o’qitish metodikasi” fanini o’qitish
bo’yicha ta’lim texnologiyalari, ularni qo’llash bo’yicha uslubiy tavsiyalar bayon
etilgan. Ushbu tavsiyalar didaktik tamoyillar, ma’ruza va seminar mashg’ulotlari
8
texnologiyalarini ishlab chiqish usul va vositalari ularning muhim belgilaridan
iborat ta’limni texnologiyalash qoidalarini hisobga olgan holda loyihalashtirilgan.
Jamiyatimiz taraqqiyotining hozirgi bosqichi, mehnatning xarakteri va mazmuniga,
insonni hayotga tayyorlashga yuksak talablar qo’yadi. Shunga ko’ra har bir kishini
hayotga tarbiyalashda aniq o’zgarishlar qilishi lozim. Har bir o’quvchida
zamonovaiy ishchi shaxsining sifatlarini shakllantirish uchun maktabning
boshlang’ich sinflarida va hatto ilgariroq maktabgacha muassasalarda, keyinroq
maktabdan yuqori sinflardagi ta’lim va tarbiyani rivojlantirish, keyinchalik kasb-
hunar kollejlarida o’z bilimlarini davom ettirishlari lozim. Butun kuch va
qobiliyatlarini siyosiy bilim doiralarini kengaytirish, zamonaviy bilim bilan
qurollantirish va jismoniy mehnatni har tomonlama uyg’unlashtira olishga
o’rgatishdan iboratdir.
Mehnat ta’limi va kasbga tayyorlash vazifalari boshlang’ich maktablarda
butun ta’lim va tarbiya tizimigaga hamda barcha o’quv predmetlari yordamida hal
etiladi. Bu o’rinda mehnat darslari yetakchi rol o’ynaydi.
Maktabda muntazam mehnat ta’limining boshlang’ich bosqichi boshlang’ich
sinflarda mehnat darslarida va kichik maktab yoshidagi bolalarni qo’lidan keladigan
ijtimoiy foydali ishdir.
Boshlang’ich maktabdagi mehnat ta’limining asosiy vazifalari mehnat ahloqiy
va ruhiy tayorlash, o’quvchilarning boshlang’ich politehnik bilimlar bilan
qurollantirish, mehnatga amaliy tayorlashdir. O’quvchilarni Mehnatga ahloqiy
tayyorlash deganda, ularning bu mehnat natijalariga hurmat bilan yondashishlari
nazarda tutiladi.
Mehnatga ahloqiy tayyorlash – bolalarga jamoada ishlashni, do’stona o’zaro
yordamni, ijodiy tashabbusni tashkilotchilik qobiliyatlarini namoyish qilish, hatti-
harakat normalarini o’rgatishdan iboratdir.
Mehnatga psixologik tayyorlash. Mehnatga psixologik tayyorlash murakkab,
uzoq davom etuvchi va ko’p qirrali jarayon bo’lib, u butun ta’lim va tarbiyaga
singib ketgandir. U garchi o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lsada mehnatg ahloqiy
tayyorlashga juda yaqindir.
9
O’quv fanning maqsad va vazifalari
Fanni o’qitishdan maqsadi - tinglovchilarni boshlang’ich sinflarda мehnat
va uni o’qitish metodikasi" fanining mazmuni va vazifalari, o’qitish usullari,
ta’limiy vositalar bilan tanishtirish va ularni ta’lim jarayoniga tadbiq etish bo’yicha
bilim, ko’nikma va malakalarni shakllantirishdir.
Fanning vazifalari - Boshlang’ich maktablarda "Mehnat va uni o’qitish
metodikasi" fanining asosiy vazifalari o’quvchilarni mehnatga tayyorlash, o’qitish
va umumta’lim maktablarining boshlang’ich sinflarida kasb tanlash izchilligini
takomillashtirish, Daviat ta’lim standartlari talabi bo’yicha amaliy bilim berish.
Fanbo’yichatinglovchilarning bilimiga, ko’nikma va malakasiga
qo’yiladigan talablar
- Mehnat va uni o’qitish metodikasi fanidan tinglovchilar mehnat
darsligining xususiyatlari, mazmuni, vazifasi va maqsadini, o’quvchilarining bilim,
ko’nikma va malakalariga qo’yiladigan baho mezoni texnologiyasini, asosiy o’quv
vositalari darslik, o’quv qullanmasi va boshqa vositalar hamda ularni qo’llash
metodikasini, mehnat fanini o’qitishda qo’llaniladigan barcha metod va usullarni
bilishi kerak.
- O’quv-bilish faoliyatini tashkil qilishning asosiy va yordamchi shakllari,
dars ishlanmasida o’quv jarayonini (o’quv materiali unga mos metod, vosita va
o’qitish shaklini tanlab) rivojlantirish, dastur, darslik, metodik qo’llanma
tavsiyalarini tahlil qilib qisqacha taqriz yoza olish, o’zlari qiziqqan yo’nalish,
mavzusi asosida ilmiy izlanishning bajarilishini uddalay olish zarur (kurs va bitiruv
10
ishi tarzida), turli jarayonlarni bajaruvchi turli xom-ashyolar bilan ishlovchi
ishchilarning ish xususiyatlari haqida ko’nikmalariga ega bo’lishi kerak.
- Turli xom-ashyoga ishlov berishda asboblardan unumli foydalana olish,
tayyorlanadigan (yasaladigan) buyumlar chizmasini shartli tasvirini o’qiy olish,
yasaladigan buyumlar andozasi, chizmasini tuza olish, texnika xavsizligi
qoidalarini bilish, mehnat tozaligi va madaniyatiga amal qilish malakalariga ega
bo’lishlari kerak.
Fanning o`quv rejasidagi boshqa fanlar bilan o`zaro bog`liqligi,
uslubiy jihatdan uzviyligi va ketma-ketligi
Dasturni amalga oshirish o’quv rejasida rejalashtirilgan gumanitar va ijtimoiy-
iqtisodiy (falsafa, etika, estetika, mantiq), umumkasbiy (pedagogika nazariyasi,
pedagogika fanlarini o’qitish metodikasi, pedagogik mahorat) fanlari bilan o’zaro
aloqada olib boriladi.
Fanning ta`limdagi o`rni
Maktab ta’limining hozirgi bosqichida o’quvchilarni mehnatga tayyorlash,
o’sib kelayotgan avlodning ta’lim va tarbiyasidagi eng zarur masalalardan biri.
Mehnat ta’limining tarbiyaviy ahamiyati juda katta bo’lib, o’quvchilarda
mehnatsevarlik, ma’suliyat, intizomlilik, burch hissi, jamoatchilik hissini
tarbiyalashda, o’quvchilarning aqlie o’sishida eng muhim iroda va ahloqiy
sifatlarnirig rivojlanishiga yordam beradi. Mehnat ta’limida mehnatga psixologik
tayyorlik, mehnat faoliyatining to’g’ri motivlari asosida tarbiyalaydi, shaxsning har
bir ongli mehnatkash uchun zarur bo’lgan sifatlari shakllanashida yordam beradi.
O’quvchilar o’rtasida yo’lga qo’yilgan o’zaro yordam esa, ularda do’stlik,
birodarlik, umumlashish, jamoatchilik kabi fazilatlarni tarbiyalaydi.
11
Metodika kursini o’rganish tinglovchilarni kichik yoshdagi bolalarni o’qitish
va tarbiyalashga doir masalalarni mustaqil va ongli hal etishga tayyorlash,
shuningdek, ta’lim va tarbiya nazariyasi va amaliyotni mustaqil o’rganishni davom
ettirish uchun, yangi nashr etilgan metodik adabiyotlarni o’qish uchun, yozish
tajribasini tarkibiy baholash va umumlashtirish uchun zarur bo’lgan ko’nikmalar
bilan qurollantiradi.
Ta’lim texnologiyasida “Mehnat o’qitish metodikasi” fanini o’qitish
bo’yicha ta’lim texnologiyalari, ularni qo’llash bo’yicha uslubiy tavsiyalar bayon
etilgan. Ushbu tavsiyalar didaktik tamoyillar, ma’ruza va seminar mashg’ulotlari
texnologiyalarini ishlab chiqish usul va vositalari ularning muhim belgilaridan
iborat ta’limni texnologiyalash qoidalarini hisobga olgan holda loyihalashtirilgan.
Jamiyatimiz taraqqiyotining hozirgi bosqichi, mehnatning xarakteri va mazmuniga,
insonni hayotga tayyorlashga yuksak talablar qo’yadi. Shunga ko’ra har bir kishini
hayotga tarbiyalashda aniq o’zgarishlar qilishi lozim. Har bir o’quvchida
zamonovaiy ishchi shaxsining sifatlarini shakllantirish uchun maktabning
boshlang’ich sinflarida va hatto ilgariroq maktabgacha muassasalarda, keyinroq
maktabdan yuqori sinflardagi ta’lim va tarbiyani rivojlantirish, keyinchalik kasb-
hunar kollejlarida o’z bilimlarini davom ettirishlari lozim. Butun kuch va
qobiliyatlarini siyosiy bilim doiralarini kengaytirish, zamonaviy bilim bilan
qurollantirish va jismoniy mehnatni har tomonlama uyg’unlashtira olishga
o’rgatishdan iboratdir.
Mehnat ta’limi va kasbga tayyorlash vazifalari boshlang’ich maktablarda
butun ta’lim va tarbiya tizimigaga hamda barcha o’quv predmetlari yordamida hal
etiladi. Bu o’rinda mehnat darslari yetakchi rol o’ynaydi.
Maktabda muntazam mehnat ta’limining boshlang’ich bosqichi boshlang’ich
sinflarda mehnat darslarida va kichik maktab yoshidagi bolalarni qo’lidan keladigan
ijtimoiy foydali ishdir.
12
Boshlang’ich maktabdagi mehnat ta’limining asosiy vazifalari mehnat ahloqiy
va ruhiy tayorlash, o’quvchilarning boshlang’ich politehnik bilimlar bilan
qurollantirish, mehnatga amaliy tayorlashdir. O’quvchilarni Mehnatga ahloqiy
tayyorlash deganda, ularning bu mehnat natijalariga hurmat bilan yondashishlari
nazarda tutiladi.
Mehnatga ahloqiy tayyorlash – bolalarga jamoada ishlashni, do’stona o’zaro
yordamni, ijodiy tashabbusni tashkilotchilik qobiliyatlarini namoyish qilish, hatti-
harakat normalarini o’rgatishdan iboratdir.
Mehnatga psixologik tayyorlash. Mehnatga psixologik tayyorlash murakkab,
uzoq davom etuvchi va ko’p qirrali jarayon bo’lib, u butun ta’lim va tarbiyaga
singib ketgandir. U garchi o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lsada mehnatg ahloqiy
tayyorlashga juda yaqindir.
Mehnatga psixologik tayyorlash – bolalarni mehnatga ruhiy tayyorlash va
unda mehnatga nisbatan uning yoshiga mos keluvchi ongli va ijobiy musbatlarni
tarkib toptirish, unda amaliy malaka va ko’nikmalarni egallashga qiziqishini
shakllantirishdan ibortadir. O’qituvchining vazifasi o’quvchilarni yoshligidan
boshlab mehnatning yaxshi tomonlarini singidirishdir. Bolalarni mehnatga
qobiliyati har bir kishi uchun zarur bo’lgan vositalarni ishlab chiqarishda qatnashish
zarurligini anglashlari juda muhimdir.
Fanni o`qitishda foydalaniladigan zamonaviy axborot va pedagogik
texnologiyalar
Mehnat o’qitish metodikasida darsliklar, o`quv-uslubiy qo`llanmalar, ma'ruza
matnlari, elektron materiallardan foydalanish, zamonaviy axborot va pedagogik
texnologiyalarni qo`llash, interfaol usullarni, ta'limiy vositalarni ta'lim jarayoniga
tadbiq etish muhim ta'limiy ahamiyatga ega.
13
Mehnat o’qitish metodikasi kursini loyixalashtirishda qo’yidagi asosiy
konseptual yondashuvlardan foydalaniladi:
Shaxsga yo’naltirilgan ta’lim. Bu ta’lim o’z mohiyatiga ko’ra ta’lim
jarayonining barcha ishtirokchilarini to’laqonli rivojlanishlarini ko’zda tutadi. Bu
esa ta’limni loyihalashtirilayotganda, albatta, ma’lum bir ta’lim oluvchining
shaxsini emas, avvalo, kelgusidagi mutaxassislik faoliyati bilan bog’liq o’qish
maqsadlaridan kelib chiqqan holda yondoshilishini nazarda tutadi.
Tizimli yondashuv. Ta’lim texnologiyasi tizimning barcha belgilarini o’zida
mujassam etmog’i lozim: jarayonnning mantiqiyligi uning barcha bo’g’inlarini
o’zaro bog’langanligi, yaxlitligi.
Faoliyatga yo’naltirilgan yondashuv. Shaxsning jarayonli sifatlarini
shakllantirishga, ta’lim oluvchining faoliyatini aktivlashtirish va intensivlashtirish,
o’quv jarayonida uning barcha qobiliyati va imkoniyatlari, tashabbuskorligini
ochishga yo’naltirilgan ta’limni ifodalaydi.
Dialogik yondashuv. Bu yondashuv o’quv munosabatlarini yaratish
zaruratini bildiradi. Uning natijasida shaxsning o’zini-o’zi faollashtirishi va o’zini-
o’zi ko’rsata olishi kabi ijodiy faoliyati kuchayadi.
Hamkorlikdagi ta’limni tashkil etish. Demokratik, tenglik, ta’lim beruvchi
va ta’lim oluvchi faoliyat mazmunini shakllantirishda va erishilgan natijalarni
baholashda birgalikda ishlashni joriy etishga e’tiborni qaratish zarurligini bildiradi.
Muammoli ta’lim. Ta’lim mazmunini muammoli tarzda taqdim qilish orqali
ta’lim oluvchi faoliyatini aktivlashtirish usullaridan biri. Bunda ilmiy bilimni
obyektiv qarama-qarshiligi va uni hal etish usullarini, dialektik mushohadani
shakllantirish va rivojlantirishni, amaliy faoliyatga ularni ijodiy tarzda qo’llashni
mustaqil ijodiy faoliyati ta’minlanadi.
Axborotni taqdim qilishning zamonaviy vositalari va usullarini qo’llash
14
O’qitishning usullari va texnikasi. Ma’ruza (kirish, mavzuga oid,
vizuallash), muammoli ta’lim, keys-stadi, pinbord, paradoks va loyixalash usullari
va amaliy ishlar.
O’qitishni tashkil etish shakllari: dialog, polilog, muloqot hamkorlik va
o’zaro o’rganishga asoslangan frontal, kollektiv va guruh.
O’qitish vositalari: o’qitishning an’anaviy shakllari (darslik, ma’ruza matni)
bilan bir qatorda kompyuter va axborot texnologiyalari.
Kommunikasiya usullari: tinglovchilar bilan operativ teskari aloqaga
asoslangan bevosita o’zaro munosabatlar.
Teskari aloqa usullari va vositalari: kuzatish, blis-so’rov, oraliq va joriy va
yakunlovchi nazorat natijalarini tahlili asosida o’qitish diagnostikasi.
Boshqarish usullari va vositalari: o’quv mashg’uloti bosqichlarini belgilab
beruvchi texnologik karta ko’rinishidagi o’quv mashg’ulotlarini rejalashtirish,
qo’yilgan maqsadga erishishda o’qituvchi va tinglovchining birgalikdagi harakati ,
nafaqat auditoriya mashg’ulotlari balki auditoriyadan tashqari mustaqil ishlarning
nazorati.
Monitoring va baholash: o’quv mashg’ulotida ham butun kurs davomida
ham o’qitishning natijalarini rejali tarzda kuzatib borish. Kurs oxirida test orqali
yoki yozma ish variantlari yordamida tinglovchilarning bilimlari baholanadi.
Ayrim mavzular bo’yicha ttinglovchilar bilimini baholash test asosida va
kompyuter yordamida bajariladi. Tarqatma materiallar tayyorlanadi, test tizimi
hamda tayanch so’z va iboralar asosida oraliq va yakuniy nazoratlar o’tkaziladi.
15
№
Ma`ruza mashg’ulotlari mavzulari
Ajratilgan
soat
1.
Boshiang’ich sinflarda mehnat ta’limi va tarbiyasining
vazifalari
2
2.
Boshlang’ich sinflarda mehnat ta’limining mazmuni
2
3.
Mehnat darslarida o’quv jarayonini tashkil etish
2
4.
Boshlang’ich sinf mehnat darslarida iqtisodiy bilim
tushunchalarini shakllantirish.
2
5.
Boshlang`ich sinf mehnat ta’limi darslarida didaktik o’yin
texnologiyalarining o`rni
2
6.
Mehnat ta’limida sinfdan tashqari ishlar
2
7.
Mehnat ta’limi xonasini ishga tayyorlash
2
8.
Applikatsiya ishlarini bajarilishi va uning turlari
2
9.
O’quvchilarni kasb-hunarga qiziqtirishda mutafakkirlar
merosidan foydalanish.
2
10. Turli xil materiallar bilan ishlash darslarini tashkil etish
metodikasi
2
11. Origami san’atining kelib chiqish tarixi
2
12. Plastilin va gazlama bilan ishlash
2
13. Yumshoq o’yinchoqlar yasash darslarini tashkil etish
metodikasi
2
Jami
26
.
Amaliy mashg’ulot mavzulari
Ajratilgan
soat
1. Boshiang’ich sinflarda mehnat ta’limi va tarbiyasining
vazifalari
2
16
2. Boshlang’ich sinflarda mehnat ta’limining mazmuni
2
3. Mehnat darslarida o’quv jarayonini tashkil etish.
2
4. Boshlang`ich sinf mehnat ta’limi darslarida didaktik o’yin
texnologiyalarining o`rni
2
5. Mehnat ta’limida sinfdan tashqari ishlar
2
6. Applikatsiya ishlarini bajarilishi va uning turlari
2
7. Qog’oz va karton bilan ishlash darslarini tashkil etish
metodikasi
2
8. Turli xil materiallar bilan ishlash darslarini tashkil etish
metodikasi
2
9. Plastilin bilan ishlash darslarini tashkil etish metodikasi
2
10. Gazlama bilan ishlash darslarini tashkil etish metodikasi
2
11. Yumshoq o’yinchoq yasash darslarini tashkil etish
metodikasi
2
12. Origami usulida o’yinchoq yasash.
2
13. O’simlik barglari va urug’laridan applikatsiya va
somondan applikatsiya.
2
14. Zardo’zlik san’ati va uning tarixi
2
15. Mozaika (koshin, naqsh) haqida ma’lumot
2
16. Tuxum po’chog’idan buyumlar yasash.
2
17. Metal va simlar bilan ishlash.
2
Jami
34
1-mavzu: Boshiang’ich sinflarda mehnat ta’limi va tarbiyasining vazifalari
Boshiang’ich sinfda mehnat o’qitish metodikasining fan sifatida o’z oldiga
qo’ygan vazlfalari.O’qitishning metodik sistemasi (tizimi) va uning
turlari.O’quvchilarni mehnatga axloqly va ruhiy tayyorlash jarayonlari, vazifalari.
17
Do'stlaringiz bilan baham: |