Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy markazi ijtimoiy-iqtisodiy fanlar metodikasi kafedrasi

Sinf rahbari:
 
—
 
insoniy  madaniyat  asoslarini  o‗rganishda  jamiyat  va  bola  o‗rtasidagi 
ma‘naviy vositachi; 
—
 
o‗quvchini axloqiy emirilishdan, ma‘naviy tanazzuldan muhofaza etuvchi; 
—
 
sinf jamoasining hamkorlik faoliyatini tashkillashtiruvchi; 
—
 
har bir bolaning o‗zligini namoyon qilishi va rivojpanishi uchun sharoitlar 
yaratib beruvchi; 
—
 
kundalik  hayotni  va  faoliyatni  tashkillashtirishda,  jamiyatning  ijtimoiy-
iqgisodiy,  siyosiy  hayotini  anglab  etishda,  professional  yo‗naltirishda  yordamchi, 
maslahatchi; 
—
 
pedagoglar,  oila,  mahalla,  umuman  aytganda,  bolalarning  rivojlanishiga 
ta‘sir ko‗rsatadigan barcha tarbiyaviy institutlar kuchlarini muvofiqlashtiruvchidir. 
Hozirgi  davrda  bizning  sharoitimizda  voyaga  etmaganlarning  rivojlanish 
davri  taxminan  10  yoshdan  15  gacha  bo‗lgan  yoshni  o‗z  ichiga  oladi.  Demak 
ko‗rinadiki, o‗smirlik davri bolaning maktab ta‘limi davriga to‗g‗ri kelib, bu yosh 
xususiyatining murakkabliklari bilan ishlovchi pedagog – bu sinf rahbaridir. 

---

146 
 
Psixologlarning  fikricha,  o‗spirin  yoshidagilarning  ruhiy  xususiyatlari  uch 
asosiy  qism  –  jismoniy,  ijtimoiy,  ruhiy  holat  bilan  bog‗liq  ravishda  yuzaga 
keladigan inqiroz holatida namoyon bo‗ladi. 
Jismoniy  holatdagi  o‗zgarish-  ga  izoh  beradigan  bo‗lsak,  bolada  jiddiy 
garmonap  o‗zgarishlar  yuz  beradi,  ruhiy  o‗zgarishning  ijtimoiy  ko‗rinishi  esa 
o‗spirinning  yoshlikdan  balog‗at  davriga  o‗tishi-  da  namoyon  bo‗ladi.  Ruhiy 
jihatdan o‗zgarish esa o‗spirinda o‗z-o‗zini anglashga intilishda bo‗y ko‗rsatadi. 
SHunday  ekan,  bu  yosh  davrida  ular  bilan  qanday  ish  olib  borish  lozim, 
boladagi  ruhiy  o‗zgarishlarga  qay  tarzda  yondashgan  ma‘qul?  Bu  savol  har  bir 
pedagog  ish  faoliyatida  uchrashi  aniq.  Balog‗at  yoshi  –  aslida  organizmning  bir 
qancha anatomik va fiziologik o‗zgarishlar natijasida biologik jihatdan sekin-asta 
voyaga etishi hisoblanadi. 
Balog‗atga etish muddati o‗smirning irsiy xususiyatlari, sog‗lig‗i, shuningdek, 
hayot tarziga va u yartayotgan hudud iqlimiga bog‗liq. Nimjon, kasalmand bolalar 
nisbatan  kechroq  balog‗atga  etadi.  Bu  davrda  o‗smirlar  organizmi  va  ruhiyatida 
bo‗ladigan  o‗zgarishlar  haqida  ota-ona  va  pedagoglar  to‗g‗ri  ma‘lumotga  ega 
bo‗lishsa, yigit-qizlarning behuda qo‗rqishi va asabiylashishining oldi olinadi. 
O‗tish  davrida  fiziologik  jihatdan  o‗zgarishlar  yuz  beradi:  o‗smirning  vazni 
ortadi, jismoniy jihatdan voyaga eta boshlaydi. 
Bu yoshdagi o‗quvchilarda quyidagi xususiyatlarni kuzatamiz: 
-
 
yosh – tez ranjish, gap ko‗tarmaslik, arazlash. 
-
 
yosh  –  tengdoshlaridan  ajralishga  intilish,  sevgi  hissiyotla-  rining 
shakllanishi, jizzakilik. 
-
 
yosh  –  ovozida  o‗zgarishlarning  paydo  bo‗lishi  va  «men»  degan  tushun- 
chaning shakllanishi. Jamoada bosh bo‗lishga intilish, tavakkalchilik. 
-
 
yosh – tez ta‘sirlanish, asabiylashish, o‗zini jasur qilib ko‗rsatish, kattalarga 
taqlidning kuchayishi. 
-
 
yosh  –  hammaning  o‗ziga  e‘tiborli  bo‗lishiga  harakat  qilishi,  o‗z  gavdasini 
tengdoshlari  bilan  taqqoslashi,  o‗zini-o‗zi  boshqarishni  tashkil  etish,  sevgi 
hissiyotlari kuchayishi va o‗zining fik- rini uqtirishga harakat qilishi. 
17,18 yosh – maqsad sari intilish, kelajak uchun qayg‗urish, mablag‗ topishga 
harakat  qila  boshlash,  o‗zini  katta  yoshdagilardek  his  qilish,  mustaqil  bo‗lishga 
intilish. 
Ayrim hollarda balog‗at yoshidagi o‗quvchilar o‗zlarini qo‗rqmas, jasur qilib 
ko‗rsatishga  urinib,  noo‗rin  xatti-harakatlar  sodir  etib  qo‗yishi  ham  mumkin.  Bu 
kabi  xatti-harakatlarning  asosiy  sababi  o‗smirda  atrofdagilar  ol-  dida  obro‗-
e‘tiborli bo‗lishga intilish hissining kuchayib bora- yotgani bilan ham izohlanadi. 
Bunday vaziyatda o‗qituvchilar ularga sun‘iy yo‗llar bilan qiyinchi- liklarni engib 
bo‗lmasligini tushuntirishlari lozim. 
Balog‗at  yoshidagi  o‗quvchilar  bi-  lan  ishlashda  asosan  3  xil  yonda-  shuv 
mavjud.  Bular  jamoada, ota-ona  bilan  hamkorlikda  va  yakka  tartibda  tushuntirish 
ishlarini olib borishdir. 

---

147