Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy markazi aniq va tabiiy fanlar metodikasi
Download 0,65 Mb.
|
3 1 GEOGRAFIYA FANINI O'QITISHDA
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI SAMARQAND VILOYATI XALQ TA’LIMI XODIMLARINI QAYTA TAYYORLASH VA ULARNING MALAKASINI OSHIRISH HUDUDIY MARKAZI ANIQ VA TABIIY FANLAR METODIKASI KAFEDRASI GEOGRAFIYA FANINI O‘QITISHDA INNOVATSION YONDASHUVLAR Samarqand - 2020 O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI SAMARQAND VILOYATI XALQ TA’LIMI XODIMLARINI QAYTA TAYYORLASH VA ULARNING MALAKASINI OSHIRISH HUDUDIY MARKAZI «Tasdiqlayman» Markaz direktori __________A.Ibragimov
Ushbu o‘quv-uslubiy majmua markaz Ilmiy-metodik Kengashining 2020-yil 4-yanvardagi 1-sonli qarori bilan tasdiqlangan ishchi o’quv reja va dasturi asosida tayyorlandi.
Ushbu o’quv-uslubiy majmua Aniq va tabiiy fanlar metodikasi kafedrasining 2020-yil 3-yanvardagi 1-sonli yig‘ilish qarori bilan tasdiqlangan. 3.1 15 “Aqliy xujum” metodi 16 “Uch bosqichli intervyu” metodi 19 “Kichik guruxlar ishi” 19 Bu metodning afzalligi nimada. 19 “Qanday?” diagrammasi 22 Ishbilarmonlar o‘yini 24 Konferensiya darslari 26 Matbuot konferensiyasi 27 Ish tariqasidagi o‘yinlar 28 Xorijda geografiya ta’limi 33 Xorijiy ta’lim muassasalarining tajribasi 39 Nazorat uchun savollar: 46 Foydalanilgan adabiyotlar: 46 2-ma’ruza: Geografiya fanini o‘qitishda dars jarayonida xarita, atlas, globuslardan foydalanishning zamonaviy talablari 46 Geografik xaritalarni tasnifi. 47 Xaritalarnihg masshtabi va ularda tasvirlangan hudud maydoniga ko‘ra xillari 48 Geografik (umumgeografik) xaritalar masshtabining 48 yirik maydaligiga qarab quyidagi uchta gurux xaritalarga bo‘linadi: 48 Ijtimoiy hodisalar xaritalari: 50 Xaritalarni ulardan foydalanish maqsadlariga ko‘ra xillari 51 2.2 Geografik atlaslar. Atlaslarni ta’rifi va tasnifi 52 Geografik globus 55 Geografik globus 56 Globuslar tarixi 58 M.Bexaym globusi 59 Uzbekiston Milliy universitetidagi globus 60 Zamonaviy globus 61 Globus turi 62 Reja: 65
1.1Innovasion texnologiyalardan foydalanish ahamiyati. 65 1.2Geografiya fanini o’qitishda innovasion texnologiyalardan foydalanish. 66 1.3Geografiya darslarida rag’batlantiruvchan o’quv muhitini ta’minlash 66 Nazorat savollari: 70 PISA halqaro tadqiqoti 70 72
STEAM-ta’limi -fanlararo boglanishlar va amaliy yondashuv. 72 Nazorat savollari: 74 Topshiriqlar 75 II.Mavzuga oid topshiriqlarini bajarish. 76 1-mashg’ulot 76 2-mashg’ulot 76 3-mashg’ulot 77 4-mashg’ulot 77 III.Mavzuga oid darajali testlarni yechish. 78 2- amaliy mashg’ulot: Geografiya darslarida zamonaviy ta’lim vositalaridan foydalanish (4 soat) 79 Reja: 79 Geografiya fani darslarida axborot texnologiyalari, uning turlari, ularning o’quv jarayonida tutgan o’rni, vazifalari. 79 Geografiya fani darslarida axborot texnologiyalaridan foydalanishning o’ziga xos xususiyatlari, metodlari 81 Ta’lim jarayonini takomillashtirish yo’llari va muammolari. 86 Zamonaviy geografiya o’qitilishida turli usullar 87 3.1 90
3 - Keys 133 MUSTAQIL TA’LIM MAVZULARI 137 6.Ijtimoiy axborot ta’lim portalining elektron sayti: www. Ziyonet. uz. 146 7.Infocom.uz elektron jurnalining elektron sayti: www.infocom.uz. 146 8.Umumiy ta’lim portalining elektron sayti: http://www.school.edu.ru. 146 9.Internet ta’lim portalining elektron sayti: http://www.alledu.ru. 146 1-amaliy mashg’ulot : Geografiya fanini o‘ o‘qitishda ilg‘or xorijiy pedagogik tajribalardan foydalanish 150 Reja: 150 1.1PISA xalqaro tadqiqoti 150 1.2 STEAM-ta’limi -fanlararo boglanishlar va amaliy yondashuv. 153 Nazorat savollari: 155 Foydalanilgan adabiyotlar: 155 2-amaliy mashg’ulot : Geografiya fanini o‘qitishda dars jarayonida xarita, atlas, globuslardan foydalanishning zamonaviy talablari 156 Reja: 157 4.1.Innovasion texnologiyalardan foydalanish axamiyati. 157 4.2.Geografiya fanini usitishda innovasion texnologiyalardan foydalanish. 158 4.3.Geografiya darslarida ragbatlantiruvchan Vkvb mo‘qitini ta’minlash 159 Nazorat savollari: 163 Foydalanilgan adabiyotlar 163
KIRISH Ushbu o‘quv-uslubiy majmua O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi PF-4947-sonli Farmoni, 2018 yil 5 sentyabrdagi “Xalq ta’limi tizimiga boshqaruvning yangi tamoyillarini joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-3931-sonli Qarori, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 6 apreldagi “Umumiy o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 187-sonli Qarori, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 29 apreldagi “O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi PF-5712-conli farmonida belgilangan ustuvor vazifalar mazmunidan kelib chiqqan holda tuzilgan bo‘lib, u zamonaviy talablar asosida fan o‘qituvchilari malakasini oshirish jarayonlarining mazmunini takomillashtirish hamda ularning kasbiy kompetentligini oshirishni nazarda tutadi. Majmua mazmuni O‘zbekiston Respublikasining ta’lim-tarbiya sohasidagi davlat siyosati, ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil etishning huquqiy-me’yoriy hujjatlari,pedagogning kasbiy kompetentligi va mahorati, ta’lim-tarbiya jarayoniga psixologik yondashuv, o‘quv jarayonida axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini qo‘llash, amaliy xorijiy til, geografiya fanini o‘qitishda innovatsion yondashuvlar, geografiya fanini o‘qitish metodikasi o‘quv jarayonini tashkil etishning zamonaviy usullarini o‘z ichiga oladi va ular bo‘yicha tegishli yangi bilim, ko‘nikma, malaka va kompetensiyalarni shakllantirishga yo‘naltirilgan. Majmua doirasida berilayotgan mavzular xalq ta’limi tizimi pedagog kadrlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish mazmuni, sifati va ularning tayyorgarligiga qo‘yiladigan malaka talablari va o‘quv rejasi asosida shakllantirilgan bo‘lib, geografiya fani o‘qituvchilarini zamonaviy ta’lim va innovatsiya texnologiyalari, ilg‘or xorijiy tajribalardan foydalanish, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini o‘quv jarayoniga keng tatbiq etish darajasini oshirish hisobiga ularning kasb mahorati va o‘quv-uslubiy faoliyatini sifatli tashkil etish kompetensiyalarini muntazam yuksaltirishni nazarda tutadi.
Geografiya fani o‘qituvchilari malaka oshirish kursining maqsadi – ta’lim-tarbiya jarayonining samaradorligini oshirish uchun zarur bo‘ladigan kasbiy bilim, ko‘nikma va malakalarni muntazam yangilash, mustaqil amaliy faoliyatda qo‘llash, malaka talablari asosida ularning kasbiy kompetentligini rivojlantirishdan iborat. Kursning vazifalariga quyidagilar kiradi: -tinglovchilarga jamiyatda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar va ta’lim-tarbiya jarayonlarini tashkil etishning huquqiy-me’yoriy asoslarini muntazam o‘rgatish; - geografiya fanini o‘qitishda ilg‘or ta’lim-tarbiya texnologiyalari va xorijiy tajribalarni o‘rganish; - geografiya o‘qituvchilarini texnik va kreativ fikrlash, intellektual qobiliyatlarini rivojlantirish; - geografiya fani o‘qituvchilarini ongli ravishda kasb tanlashga tayyorlash ishlarini amalga oshirish; - geografiya fan o‘qituvchilarini xorijiy tilni o‘rganishga yo‘naltirish; - o‘quv jarayonini fan va ishlab chiqarish bilan samarali integratsiyasini ta’minlashga qaratilgan faoliyatni tashkil etish; - malaka talablariga mos holda geografiya o‘qituvchilarining kasbiy bilim, ko‘nikma va malakalarini innovatsion yondashuvlar asosida uzluksiz rivojlantirish. Kurs yakunida tinglovchilarning bilim, ko‘nikma va malakalari va kompetensiyalariga qo‘yiladigan talablar: “ Geografiya fanini o‘qitishda innovasion yondashuvlar ” o‘quv moduli bo‘yicha tinglovchilarning bilim, ko‘nikma, malaka va kompetensiyalariga qo‘yiladigan talablar tegishli ta’lim sohasi bo‘yicha pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish mazmuni, sifati va ularning tayyorgarligi hamda kompetentligiga qo‘yiladigan malaka talablari bilan belgilanadi. Geografiya fanini o‘qitishda innovasion yondashuvlar moduli bo‘yicha Geografiya fani o‘qituvchilari: 1. Mazkur kursni muvaffaqiyatli tugatgan tinglovchi quyidagilarni bilishi zarur: -ta’lim sohasidagi innovasion faoliyat asoslarini; -fanni o‘qitishda qo‘llaniladigan zamonaviy yondashuvlar va innovasiyalarni; -fan nazariyasi va uni o‘qitish metodikasi yutuqlari, fanning texnika va ishlab chiqarishga qo‘llanishi bo‘yicha tadqiqotlari; -STEAM yondashuvi hamda aqlli ta’lim (Smart Education) texnologiyalarini; -fanni o‘qitishda qo‘llanilayotgan ilg‘or xorijiy tajribalarni ; -fanni o‘qitishda qo‘yiladigan hozirgi zamon talablarini bilishi; 2. Quyidagi ko‘nikmalarga ega bo‘lishi lozim: -fan mazmuni, vositalari, metodlari va shakllarining uzviyligi va izchilligini ta’minlash; -darslarda ta’lim resurslaridan foydalanish; -o‘qitish mazmuniga oid axborotlarni qayta ishlash, mumlashtirish va o‘quvchilarga yetkazish;
-darslarda innovasiyalarni qo‘llash; -TIMSS, PISA xalqaro tadqiqotlarida tabiiy fanlar savodxonligi yo‘nalishida o‘tgan yillarda foydalanilgan savollardan o‘quv jarayonida foydalanish; -darsga qo‘yiladigan zamonaviy talablar asosida darslarni tashkil etish; 4. Quyidagi kompetensiyalarni egallagan bo‘lishi shart: O‘z-o‘zini rivojlantirish, o‘z ustida ishlash kompetentligi ko‘rsatkichlari: -zamonaviy yondashuvlar va innovasiyalardan kasbiy faoliyatda foydalanish; -fani nazariyasi va uni o‘qitish metodikasi yutuqlari, fanning texnika va ishlab chiqarishga qo‘llanishi bo‘yicha tadqiqotlardan xabardor bo‘lish; Mas’uliyat va moslashuvchanlik kompetensiyasi -ta’lim jarayonida yuz berayotgan turli o‘zgarishlarga va yangilanish jarayonlariga tez va oson moslasha olish; -ta’limdagi yangi yondashuv va strategiyalarni qabul qila olishi, ularni egallashi va o‘z kasbiy amaliyotiga joriy eta olish; Kurs bo‘yicha soatlar taqsimoti Geografiya fanini o‘qitishda innovatsion yondashuvlar
NAZARIY MASHG‘ULOTLAR MAZMUNI 1-Mavzu: Geografiya fanini o‘qitishda rivojlangan xorijiy mamlakatlarning ilg‘or tajribalari (2 soat) Geografiya fanini o‘qitishda ilg‘or xorij tajribasini o‘rganish va undan foydalanishda amaliy ko‘rsatmalarni tayyorlash masalalari. Rivojlangan davlatlar tajribalaridan geografiya darslarida samarali foydalanishning amaliy ahamiyati va qo‘llash muammolari. PISA xalqaro tadqiqoti. STEAM-ta’limi – fanlararo bog‘lanishlar va amaliy yondashuv. QR- kod belgisi orqali internet tizimiga ulanish 2-Mavzu: Geografiya fanini o‘qitishda dars jarayonida darslik va xaritalardan foydalanishning zamonaviy talablari (2 soat) Geografiya fanini o‘qitishda darslik va xaritalarda zamonaviy talab darajasida foydalanishni ahamiyati. Uning samarali usullarini ishlab chiqish. Uning yutuqlarini ko‘rsatish. Geografiya darslarida xarita, atlas, globus bilan ishlash metodikasi. 8-sinf maktab darsligidagi o‘zgartirilgan mavzular. 9-sinf maktab darsligidagi o‘zgartirilgan mavzular. Xarita ,atlas,globuslar yordamida amaliy mashg‘ulotlar o‘tkazish. AMALIY MASHG‘ULOTLAR MAZMUNI 1-Mavzu: Geografiya fanini o‘qitishda rivojlangan xorijiy mamlakatlarning ilg‘or tajribalari (2 soat) Geografiya fanini o‘qitishda ilg‘or xorij tajribasini o‘rganish va undan foydalanishda amaliy ko‘rsatmalarni tayyorlash masalalari. Rivojlangan davlatlar tajribalaridan geografiya darslarida samarali foydalanishning amaliy ahamiyati va qo‘llash muammolari. PISA xalqaro tadqiqoti. STEAM-ta’limi – fanlararo bog‘lanishlar va amaliy yondashuv. QR- kod belgisi orqali internet tizimiga ulanish 2-Mavzu: Geografiya fanini o‘qitishda dars jarayonida darslik va xaritalardan foydalanishning zamonaviy talablari (2 soat) Geografiya fanini o‘qitishda dars jarayonida darslik va xaritalardan foydalanishning zamonaviy talablari mavzusiga oid ma’lumotlar bilan tanishtirish. Kartografik proeksiyalar. Geografik xarita, uning elementlari, turlari va o‘qitishda zamonaviy yondashuvlar. Tanqidiy tafakkur ko‘nikmalarini rivojlantirish va muammolarni echish. O‘z kuchiga ishonish hissini orttirish.Amaliy mashg‘ulotlarning o‘quvchi kompetensiyasidagi o‘rni va ahamiyati. 3-Mavzu: Geografiya fanini o‘qitishda zamonaviy yondashuvlar va innovatsiyalar (4 soat) Geografiya fanini o‘qitishda kompetensiyaviy yondashuv. Geografiya fanini o‘qitishda zamonaviy yondashuv. Fanni o‘qitishda qo‘llaniladigan innovatsiyalar. Pedagogik texnologiyalar tushunchasi. Pedagogik innovatsiyalar va pedagogik texnologiyalarni geografiya darslarda qo‘llash. O‘qituvchini pedagogik mahorati tushunchasi. Ilg‘or pedagogik tajriba va ulardan foydalanish masalalari. Ta’lim berishni o‘quv fanlari bo‘yicha emas, balki “ mavzu” lar bo‘yicha integratsiyalab olib borish. Ilmiy-texnik bilimlarni real hayotda qo‘llash. Loyihalarga kreativ va innovatsion yondashuv. 4-Mavzu: Geografiya fanini o‘qitishda zamonaviy yondashuvlar va innovatsiyalar (2 soat) YAngi o‘quv materiallarini tushuntirishda zamonaviy yondashuv va innovatsiya imkoniyatlaridan foydalanuvchi darslarni rejalashtirish. Guruhlarning mustaqil ishlarini tashkil etish. Geografiya fanini o‘qitishda qo‘llaniladigan innovatsiyalardan foydalanib darsning ayrim qismlarini rejalashtirish. Tinglovchilar ishlarini taxlil etish. Tabiiy, iqtisodiy va ijtimoiy geografiyani o‘qitishda qo‘llaniladigan noan’anaviy, innovatsion usullar, ularni dars jarayoniga tatbiq qilish. Geografik faniniob’ekti va predmetini aniqlash usullari. PISA xalqaro tadqiqoti. STEAM-ta’limi – fanlararo bog‘lanishlar va amaliy yondashuv. QR- kod belgisi orqali internet tizimiga ulanish 5-Mavzu: Geografiya darslarida zamonaviy ta’lim vositalaridan foydalanish (4soat) Geografiya darslarida qo‘llaniladigan zamonaviy ta’lim vositalari va ularning asosiy turlari. Elektron darslik. Qo‘llanmalar. Metodik ko‘rsatmalar. Multimedia materiallari. Zamonaviy kartografik texnika va texnologiyalari. Ulardan geografiya darslarida foydalanish bo‘yicha guruhlar ishini tashkil etish. Ilmiy-texnik bilimlarni real hayotda qo‘llash. Loyihalarga kreativ va innovatsion yondashuv Amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etish bo‘yicha ko‘rsatma va tavsiyalar Amaliy mashg‘ulotlarda tinglovchilar o‘quv bloklari doirasidagi ijodiy topshiriqlar, keyslar, o‘quv loyihalari, texnologik jaraѐnlar bilan bog‘liq vaziyatli masalalar asosida amaliy ishlarni bajaradilar. Amaliy mashg‘ulotlar zamonaviy ta’lim uslublari va innovasion texnologiyalarga asoslangan holda o‘tkaziladi. Bundan tashqari, mustaqil holda o‘quv va ilmiy adabiѐtlardan, elektron resurslardan, tarqatma materiallardan foydalanish tavsiya etiladi. Mustaqil ta’limni tashkil etishning shakli va mazmuni Mustaqil ta’limda tegishli o‘quv dasturida keltirilgan mavzular bo‘yicha metodik ko‘rsatmalar beriladi. 3.1 MODUL MODULNI O‘QITISHDA FOYDALANILADIGAN INTERFAOL TA’LIM METODLARI “Aqliy xujum” metodi Bu metod muayyan mavzu yuzasidan berilgan muammolarni xal etishda keng kullaniladigan metod bulib, u mashgulot ishtirokchilarini muammo xususida keng va xar tomonlama fikr yuritish, hamda uz tasavvurlari va goyalaridan ijobiy foydalanish borasida ma’lum kunikma va malakalarni xosil kilishga ragbatlantiradi. Va mukammal yechimlarni topish imkoniyati tugiladi. “Akdiy xujum” metodi tanlab olingan mavzular doirasida ma’lum kadriyatlarni aniqdab, ayni vaqtda ularga mukobil bulgan goyalarni tanlash uchun sharoit yaratadi. Bu metodda qoidalarga amal qilish talab etiladi: ishtirokchilarni muammo doirasida keng fikr yuritishga undash, ular tomonidan kutilmagan mantiqiy fikrlarning bildirilishiga erishish. har bir o‘quvchi tomonidan bildirilayotgan fikr yoki goyalar miqdori ragbatlantirib boriladi. Bu fikrlar orasidan eng makbullarini tanlab olishga imkon beradi. Fikrlarni ragbatlantirilishi navbatdagi yangi fikr yoki goyalarning tugilishiga olib keladi. har bir o‘quvchi uzining shaxsiy fikr yoki goyalariga asoslanishi hamda ularni uzgartirishi mumkin. Oldin bildirilgan fikrlarni umumlashtirish, turkumlashtirish yoki ularni uzgartirish ilmiy asoslangan fikrlarning shakllanishiga zamin yaratadi. mashgulot paytida o‘quvchilarning xar kanday faoliyatlarini standart talablar asosida nazorat kilish, ular tomonidan bildirilayotgan fikrlarni baholashga yul kuyilmaydi. Agar ularni fikrlari baholanib boriladigan bulsa, o‘quvchilar uz dikkatlarini shaxsiy fikrlarini ximoya kilishga karatadilar, okibatda ular yangi fikrlarni ilgari surmaydilar. Bu meto dni kullashdan kuzlangan asosiy maqsad o‘quvchilarni muammo xususida keng va chukur fikr yuritishga ragbatlantirish ekanligini e’tibordan chetda koldirmagan xolda ularning faoliyatlarini baholab borishning xar kanday usulidan voz kechish maqsadga muvofiqdir. “Aqliy xujum” metodining moxiyati jamoa xamkorligi asosida muammoni yechish jarayonlarini vaqt bo‘yicha bir kancha boskichlarga (goyalarni generasiyalash, ularni tankidiy va kostruktiv ishlab chiqish) ajratishdan iborat. Dars jarayonida “Aqliy xujum” dan maqsadli foydalanish ijodiy, nostandart tafakkurlashni rivojlantirish garovi xisoblanadi. “Aqliy xujum”ni uyushtirish birmuncha sodda bulib, undan ta’lim mazmunini uzgartirish jarayonida foydalanish bilan birgalikda ishlab chikarish muammolarining yechimini topishda xam juda xul keladi. Dastlab gurux yigiladi va ular oldiga muammo kuy il ad i. Bu muammo yechimi to’g’risida barcha ishtirokchilar uz fikrlarini bildiradilar. Bu boskichda xech kimning uzga kishi goyalariga “xujum” kilish yoki baholashga xakki yo‘q. Demak, “Aqliy xujum” yo‘li bilan qisqa daqiqalarda unlab goyalarni yuzaga chikarish imkoniyatlari mavjud buladi. Aslini olganda goyalar sonini kulga kiritish asosiy maqsad emas, ular muammo yechimini okilona ishlab chiqish uchungina asos buladilar. Bu metod shartlaridan biri xech kanday tashki ta’sirsiz qatnashuvchilarning xar biri faol ishtirokchi bo‘lishi kerak. Bildirilgan goyalarning besh yoki oltitasigina asosiy xisoblanib muammo yechimini topishga saloxiyatli imkoniyatlar yaratadi. Shunday kilib, “Aqliy xujum” qoidalarini quyidagicha belgilash mumkin: olga surilgan goyalar baholanmaydi va tankid ostita olinmaydi; ish sifatiga emas, soniga karatiladi, goyalar kancha kup bulsa shuncha yaxshi; istalgan goyalarni mumkin kadar kengaytirish va rivojlantirishga xarakat qilinadi; muammo yechimidan uzok goyalar xam kullab-kuvvatlanadi; barcha goyalar yoki ularning asosiy magzi (farazlari) kayd etish yuli bilan yozib olinadi; “Akdiy xujum”ni utkazish vakdi aniqdanadi va unga rioya kilinishi shart; beriladigan savollarga kiskacha (asoslanmagan) javoblar berish kuzda tutilishi kerak. Vazifasi. “Akdiy xujum” kiyin vaziyatlardan kutulish choralarini topishga, muammoni ko‘rish chegarasini kengaytirishga, fikrlash bir xilliligini yukotishga va keng doirada tafakkurlashga imkon beradi. Eng asosiysi, muammoni yechish jarayonida ko‘rashish muxitidan ijodiy xamkorlik kayfiyatiga utiladi va gurux (sinf) yanada jipslashadi. Obyekti. Kullanish maqsadiga ko‘ra bu metod universal xisoblanib tadqiqotchilikda (yangi muammoni yechishga imkon yaratadi), o‘qitish jarayonida (o‘quv materiallarini tezkor o‘zlashtirishga karatiladi), rivojlantirishda (uz-uzini bir muncha samarali boshkarish asosida faol fikrlashni shakllantiradi) askotadi. Qo‘llanish usuli. “Akdiy xujum” ishtirokchilari oldiga kuyilgan muammo bo‘yicha xar kanday muloxaza va takliflarni bildirishlari mumkin. Aytilgan fikrlar yozib boriladi va ularning mualliflari uz fikrlarini qaytadan xotirasida tiklash imkoniyatiga eta buladi. Metod samarasi fikrlar xilma-xilligi bilan tavsiflandi va xujum davomida ular tankid kil inmaydi, qaytadan ifodalanmaydi. Akdiy xujum tugagach, muximlik jixatiga ko‘ra eng yaxshi takliflar generasiyalanadi va muammoni yechish uchun zarurlari tanlanadi. Izoh: Mana, amerikacha “Aqliy hujum” metodi bilan qisman tanishdingiz (siz, extimol, oldindan tanishdirsiz). Aytmokchi bulgan fikrimiz inkor va ta’kid xu su sida: bu metod mualliflari bizning ajdodlarimizdir. Xdli Amerika kashf etilmagan bir davrda uz akd mash’alasi bilan dunyoni yoritgan komusiy olimlarimizni (Axmad al Fargoniy, Abu Nasr Forobiy, Ibn Sino, Beruniy va boshka) olasizmi, yoki yetti ikdimni zabt etgan shoxu- sultonlarimizni olasizmi, ular uz muammolarini yechishda ana shu metoddan keng foydalanishgan. Bobokalonlarimiz bu metodni boshkacha nomlashgan, ya’ni: “kengash”, “mashvarat”, “maslaxat” deb atashgan. Misol uchun, Soxibkiron Amir Temur saltanat oldida turgan muammolarni yechishda mashvarat chakirib barcha saroy axlining, vaziru-ulamolarning, farzandlarining fikrlarini dikkat bilan eshitgan va ular asosida yagona xukm chikargan. Bu xolatlar kuprok xarbiy yurish oldidan chakirilgan mashvaratlarda namoyon buladi. “Agar (ganim ustiga) lashkar tortmokchi bulsam, urush-yarashdan o‘rtaga so’z tashlab, amirlarimning bu ikkovidan kay biriga moyilligini bilishga intilardim. Agar yarashdan so’z ochsalar, buning foydasini urush ziyoniga solishtirib ko‘rardim, agar urushga moyil bulsalar, uning naf va foydasini yarash ziyoniga takkoslab ko‘rardim, kaysi biri foydalirok bulsa, shuni ixtiyor kilardim” Bugun ana shular haqida uyga tolib, “garb sharkdan urgangan”ligiga yuz foiz ishonch xosil kilamiz va yana bir karra yaratganga iymon keltiramiz. “Uch bosqichli intervyu” metodi Gurux 3 ga bulinadi: pedagog - o‘quvchi - ekspert. Har bir gurux shu rollarni egallaydi. “Pedagog” guruxi mavzu bo‘yicha savol va topshiriklar berishi, “o‘quvchi” guruxi javob berishi, “Ekspert” guruxi ularni baholashi zarur. Ekspert 3 bulimga bulib baholaydi:
Nimalar to’g’ri kilindi. Nimalar noto’g’ri kilindi. Qanday qilish kerak edi. Bu metod o‘quvchilarga surab-surishtirish, pedagogik mulokot olib borish, bilim va malakalarni tekshirish va baholashni urgatadi. Akademik munozara. Sinf 2 guruxga bulinadi, xar biriga vaziyatga oid topshirik beriladi, masalan: “o‘qituvchi - o‘quvchi mulokoti”. Bunda 1-gurux mulokotning salbiy tomonlarini taxlil qiladi - ya’ni “prokurorlar”. 2-gurux vaziyatning ijobiy tomonlarini izoxlab beradi. Vaziyatga oid topshirik yoki rolli uyinni muxokama kilish uchun tinglovchilar shu mavzu yuzasidan chu kur bilimga ega bo‘lishi kerak. Savol tariqasida vazifani berish usuli. Aniq bo‘lmagan savollarga olingan javoblar xam aniq bo‘lmaydi, demak javoblar xar xil bo‘ladi. Bunday vaqtda alternativ javoblar topish oson bo‘ladi. Aniq savollarga aniq javoblar olinishi aloxida, maxsus savollarga javob topishga yordam beradi. “Kichik guruxlar ishi” “Kichik guruxlar ishi” usullari darslarda kullanadigan asosiy metodlardan xisoblanadi. Notanish, kiyin savollarga javob topishda gurux bulib ishlash va bunda natija uchun “mas’uliyatning bulinishi” psixologik tomondan insonlarga kulaylik yaratadi. Bu metodning afzalligi nimada. Kamgap insonlar kichik guruxlarda uzlarini erkin tutadilar. Bu esa umumiy gurux muxokamasida ishtirok etish uchun ularga tramplin vazifasini utaydi. Yana bir kulayligi, kichik guruxda xammaning faollashishi kuzatiladi, umumiy guruxda esa kuprok “kushilamiz” pozisiyasida faoliyat olib boriladi. Guruxlarda ishlash tajribasi quyidagilarni ko‘rsatadi: 2-3 kishilik - minimal xisoblanib, bu guruxda fikrlar yigish, ularni rivojlantirish kiyin kechadi; 3-4 kishilik - samarali gurux; 4-6 kishilik - aksariyat yaxshi natija beruvchi gurux; 7 kishilik - samarali, birok kattarok (joy masalasida muammo); 8-9 kishilik - gurux yanada kichik guruxchalarga bulina boshlaydi, kimlardir chekkada koladi. Ko ni karl i natija olish uchun kup vaqt kerak. 10 va undan kup kishilik - konikarsiz gurux. Bunda bolalar birbirlarini chalgitadilar va gurux natijasiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Yuqoridagi ma’lumotlardan xulosa kilib shuni aytish mumkinki, eng yaxshi, optimal gurux 4-6 kishilik guruxlardir. Kichik guruxlarni tashkil etishning oddiy usuli: partada (stulda) utirgan joyida: 1-partadagi o‘quvchilar orkalaridagi 2-parta o‘quvchilariga ugirilib oladi; 3-parta 4-partaga, 5-parta 6- partaga va h.z. Shunday kilib, xar bir qatorda 3 tadan yoki ikkitadan gurux; umumiy sinfda esa 7-8 ta gurux xosil buladi. Guruh xosil qila olmagan 1,2 ta o‘quvchi guruxlarga qo‘shilib yuboriladi. Har bir guruxda shu fanni yaxshi biladigan o‘quvchi bilan birga o‘zlashtirishi past bulgan o‘quvchi xam bo‘lishi l ozim; Guruxdagi o‘quvchilar bir-birini tushunadigan (inok) bo‘lishlari (doimo uzaro urushib yuradiganlar bir guruxda bo‘lmasliklari) maqsadga muvofiqdir; guruxdagi qatnashchilar yuzma-yuz o‘tirishlari kerak; vazifani boshqa guruxlarga nisbatan oldin bajarib bulgan gurux qatnashchilariga Qo‘shimcha topshiriklar ham oldindan tayyorlanishi va ular kar bir o‘quvchiga aloxida yoki guruxga umumiy bo‘lishi mumkin; taqdimot vaqtida har gal har xil o‘quvchining chiqishini o‘qituvchi inobatga olishi kerak. “Insert” usuli Grafik tashkil etuvchining turi, ahamiyati va xususiyatlari Mustaqil o‘qish vaqtida olgan ma’lumotlarni, eshitgan ma’ruzalarni tizimlashtirishni ta’minlaydi; olingan ma’lumotni tasdiqlash, aniqdash, chetga chiqish, kuzatish. Avval o‘zlashtirgan ma’lumotlarni boglash kobiliyatini shakllantirishga yordam beradi. O‘quv faoliyatini tashkillashtirishning jarayonli tuzilmasi O‘qish jarayonida olingan ma’lumotlarni aloxida uzlari tizimlashtiradilar-jadval ustunlariga “kiritadilar” matnda belgilangan quyidagi belgilarga muvofiq: “V” - men bilgan ma’lumotlarga moye; “ - ”- men bilgan ma’lumotlarga zid; “+” - men uchun yangi ma’lumot; “?” - men uchun tushunarsiz, yoki ma’lumotni aniqdash, tuldirish talab etiladi.
Klaster Klaster-tutam, boglam - axborot xaritasini tuzish nuli - barcha tuzilmaning moxiyatini markazlashtirish va aniqdash uchun kandaydir biror asosiy omil atrofida goyalarni yigish. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo‘yicha yangi uzaro boglanishli tasavvurlarni erkin va ochik jalb qilishga yordam beradi.
Birikma bo‘yicha asosiy so’z bilan uning yonida mavzu bilan bog’liq so’z va takliflar kichik doirachalar -“yuldoshlar” yozib kushiladi. Ularni “asosiy” so’z bilan chizikdar yordamida birlashtiriladi. Bu “yuldoshlarda”,“kichik yuldoshlar” bo‘lishi mumkin. Yozuv ajratilgan vaqt davomida yoki goyalar tugagunicha davom etishi mumkin. Muxokama uchun klasterlar bilan almashinadilar.
O‘rganilayotgan xodisa, tushuncha, fikrlarni ikki va undan ortik jixatlari bo‘yicha takkoslashni ta’minlaydi. Tizimli fikrlash, malumotlarni tuzilmaga keltirish, tizimlashtirish kunikmalarini rivojlantiradi. Konseptual jadvalni tuzish koidasi bilan tanishadilar. Takkoslanadiganlarni aniqdaydilar, olib boriladigan takkoslanishlar bo‘yicha xususiyatlarni ajratadilar. Aloxsda yoki kichik guruxlarda yoki kichik guruxlarda kosseptual jadvalni tuldiradilar.
Uzunlik bo‘yicha takkoslanadigan (fikr, nazariyalar) joylashtiriladi; Yotigi bo‘yicha takkoslanish bo‘yicha olib boriladigan turli tavsiflar yoziladi. Ish natijalarining taqdimoti
Tojikiston “Qanday?” diagrammasi Quyidan yuqoriga boskichma-boskich buysunuvchi “Qanday?” diagrammasi. Muammo to’g’risida umumiy tasavvurlarni olish imkonini beruvchi, mantikiy savollar zanjiri. Tizimli fikrlash, tuzilmaga keltirish, taxlil kilish kunikmalarini rivojlantiradi. Kichik guruxlarga birlashadilar, takkoslaydilar, uzlarining chizmalarini tuldiradilar. Umumiy chizmaga keltiradilar. Diagrammani tuzish koidasi bilan tanishadilar. Aloxida kichik guruxlarda diagrammani tuzadilar. Ish natijalarining takdimoti “Qanday?” diagrammasini qurish qoidalari
Ko‘pgina xollarda muammoni yechishda “nima kilish kerak”ligi to’g’risida uylanib kolmasligingiz kerak. Asosan muammo, uni yechishda “buni kanday kilish kerak?”, “qanday” asosiy savollar yuzaga kelishidan iborat buladi. “Qanday” savollarining izchil berilishi quyidagilar imkonini beradi: muammoni yechish nafakat bor imkoniyatlarni, balki ularni amalga oshirish yullarini xam tadkik kilish; Quyi dan yuqoriga boskichma-boskich buysunadigan goyalar tuzilmasini aniqdaydilar. Diagramma strategik darajadagi savollar bilan ishlashni boshlaydi. Muammoni yechishning pastki darajasi birinchi galdagi xarakatlarning ruyxatiga mos keladi. Barcha goyalarni uylab utirmasdan, baholamasdan va takkoslamasdan tezlikda yozish kerak; Diagramma xech kachon tugallangan bulmaydi: unga yangi goyalarni kiritish mumkin; Agarda chizmada savol uning “shoxlarida” bir necha bor qaytarilsa, unda u biror muximlikni anglatadi. U muammoni yechishning asosiysi bo‘lishi mumkin; Yangi goyalarni grafik kurinishda: daraxt yoki kaskad kurinishidami, yuqoridan pastgami yoki chapdan ungda kayd kilinishini uzingiz xal etasiz; Agarda siz uzingizga to’g’ri savollar bersangiz va uning rivojlanish y^nalishini namoyon bo‘lishida ishonchni sakdasangiz, diagramma, siz xar kanday muammoni amaliy jixatdan yechimini topishingizni kafolatlaydi. Sinektika Bu usulda o‘quv materialы ancha tez va batafsil o‘zlashtiriladi, xotirada uzok sakdanib ilmiy-amaliy maqsadlarda keng kullanilishi mumkin. Bu usulda o‘quvchi - tinglovchi ancha o‘quvli, o‘qituvchi esa yaxshi ko‘rsatma beruvchiga aylanadi. Natijada o‘qishning intellektu al-mangikiy natijasi kuchaytiriladigan “reklama samarasi”ga erishiladi. “Obrazli” tarzda o‘qitishning uziga xos jixati shundaki, o‘quvchi ongiga tayyor xoldagi obraz tikishtirilmay, u faollik bilan shakllantiriladi va o‘quv jarayoni bilan materialni “burttiradigan” buladi. Tinglovchi uz layokatini ishga solib, uni fikran boyitishga majburdir. Bu usul amaliy mashgulotlarda keng kullanilib nazariy materialni ishlab chiqish va mustaxkamlash, uning o‘zlashtirilganligini tekshirib ko‘rishda axamiyati katta. U an’anaviy surovlar urnini bosishi va nafakat javob berayotgan tinglovchi va boshka gurux a’zolarining fikrlash jarayonini faollashtiradi.
Ishbilarmonlar o‘yini Jamiyatdagi ijgimoiy-iktisodiy munosabatlarni aks ettirib, o‘quvchilar ma’lum bir vazifani, topshirisni bajarish orkali bilim, kunikma va malakalar bilan kurollantirish bilan bir katorda, kasbiy sifatlarni tarkib toptirish, ularni ongli ravishda kasbga yullash, ilmiy dunyokarashini kengaytirishga muljallangan didaktik uyinlar ishbilarmonlar uyini deyiladi. Ishbilarmonlar uyini xam boshka uyinlar kabi, o‘qituvchi va o‘quvchilardan puxta tayyorgarlik ko‘rishni talab etadi. Shu sababli o‘qituvchi quyidagi vazifalarni boskichma-boskich amalga oshirishi zarur:
Kayey mavzularni ishbilarmonlar uyini tarzida utkazishni belgilash; Didaktik uyinning maqsadi, vazifalari, borishi, mantikiy ketmaketligi, o‘quvchilar bajarishi lozim bulgan topshirikdarni aniqdash va rejalashtirish. Didaktik uyin davomida o‘quvchilar oldiga kuyiladigan o‘quv- bilish xarakteridagi muammoli vaziyatlar tizimini vujudga keltirish yullarini aniqlash va loyixalash; O‘quvchilarni didaktik uyinning maqsadi va vazifalar bilan tanishtirish, didaktik uyin talab etadigan vazifalarni taksimlash va xar bir o‘quvchiga tegishli aniq yullanmalar, ko‘rsatmalar berish. Mazkur o‘quv-bilish xarakteridagi muammoli vaziyatlarni xal etishda o‘quvchilarning avvalgi mavzulardan o‘zlashtirgan bilim kunikma va malakalarni tanish, odatiy va yangi kutilmagan vaziyatlarda kullash imkoniyatlarini aniqdash. O‘quvchilarning didaktik uyinga tayyorgarlik faoliyatini kuzatish va nazorat kilish; Ta’lim-tarbiya jarayonini xozirgi zamon talabiga mos xolda tashkil etilgan darsda o‘qituvchi xar bir mavzu mazmuniga bog’liq xolda o‘quvchilarni kasbga yullashi va shu kasblarini egallashlari uchun kanday bilimlarga ega bo‘lishi kerakligini kayd etishi lozim. Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida o‘qitiladigan barcha fanlarning asoslarini, jumladan geografiyani juda yaxshi o‘zlashtirgan, bilimdon, zukko shaxslar bozor iktisodiyoti sharoitida, jamiyatda uz urnini topishi, kuprok tadbirkorlik bilan shugullanishlariga imkon yaratilishi kayd etiladi. Agar ular fan asoslarini yaxshi bilmasalar, tadbirkorlik bilan shugullana olmasliklari, shugullansalar xam uz birjasiga yoki korxona-konserniga foyda keltira olmasliklari, oldi-sotdi jarayonlarida inkirozga duch kelishi va ish urinlarini yukotishlari mumkin. Respublikamizdagi tovar birjalari, kushma korxonalar, fermer xujaliklari mavjud bulib, ular jaxonning juda kup mamlakatlari bilan tijorat ishlarini amalga oshirib, sanoat korxonalariga kuprok xom-ashyo, kishlok xujaligi maxsulotlari, chorva mollari xarid kilib, ularni axoliga yetkazib berish bilan shugullanayaptilar, shu sababli bunday birjalarda ishlaydigan ishbilarmonlar kishlok xujaligining nazariy asoslari bulgan geografiya fanini yaxshi bilishlari kerak. Modomiki shunday ekan, geografiya darslarida bozor iktisodiyotidagi muammolari xal etishga yunaltirish xozirgi vaqtda eng dolzarb muammo xdsoblanadi. Jamiyatdagi ijtimoiy-iktisodiy munosabatlarni aks ettirib, o‘quvchilar ma’lum bir vazifani, topshirikni bajarish orkali bilim, kunikma va malakalar bilan kurollantirish bilan bir katorda, kasbiy sifatlarni tarkib toptirish, ularni ongli ravishda kasbga yullash, ilmiy dunyokarashini kengaytirishga muljallangan didaktik uyinlar ishbilarmonlar uyini deyiladi. Ishbilarmonlar uyini xam boshka uyinlar kabi, o‘qituvchi va o‘quvchilardan puxta tayyorgarlik ko‘rishni talab etadi. Shu sababli o‘qituvchi quyidagi vazifalarni boskichma-boskich amalga oshirishi zarur:
Kayen mavzularni ishbilarmonlar uyini tarzida utkazishni belgilash; Didaktik uyinning maqsadi, vazifalari, borishi, mantikiy ketmaketligi, o‘quvchilar bajarishi lozim bulgan topshirikdarni aniqdash va rejalashtirish. Didaktik uyin davomida o‘quvchilar oldiga kuyiladigan o‘quv- bilish xarakteridagi muammoli vaziyatlar tizimini vujudga keltirish yullarini aniqdash va loyihalash; O‘quvchilarni didaktik uyinning maqsadi va vazifalar bilan tanishtirish, didaktik uyin talab etadigan vazifalarni taksimlash va xar bir o‘quvchiga tegishli aniq yullanmalar, ko‘rsatmalar berish. Mazkur o‘quv-bilish xarakteridagi muammoli vaziyatlarni xal etishda o‘quvchilarning avvalgi mavzulardan o‘zlashtirgan bilim kunikma va malakalarni tanish, odatiy va yangi kutilmagan vaziyatlarda kullash imkoniyatlarini aniqdash. O‘quvchilarning didaktik uyinga tayyorgarlik faoliyatini kuzatish va nazorat kilish; Ta’lim-tarbiya jarayonini xozirgi zamoy talabiga mos xolda tashkil etilgan darsda o‘qituvchi xar bir mavzu mazmuniga bog’liq xolda o‘quvchilarni kasbga yullashi va shu kasblarini egallashlari uchuy kanday bilimlarga ega bo‘lishi kerakligini kayd etishi lozim. Konferensiya darslari Didaktik uyinli darslar ichida konferensiya darslari muxim urin tutadi. Konferensiya darslari o‘quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirishda, ilmiy dunyokarashni kengaytirishda, ularni Qo‘shimcha va maxalliy materiallar bilan tanishtirishda, ilmiy va ilmiy-ommabop adabiyotlar bilan mustaksl ishlash kunikma va malakalarini rivojlantirishda, yoshlarni mustaqil xayotga tayyorlashda, ongli ravishda kasb tanlashida muxim axamiyat kasb etadi. O‘qituvchi konferensiya darenii o‘tishdan avval dare mavzusini, maqsadi va vazifalarini aniq; belgilab olib shu mavzuga oid Qo‘shimcha ilmiy, ilmiyommabop adabiyotlarni kuzdan kechiradi. Mazkur dare utkazishdan 10 kun oldin dare mavzusi e’lon etilib, unta tayyorgarlik ko‘rish uchun adabiyotlar tavsiya kslinadi. E’lon kilingan didaktik uyinli darsda “olimlar” rolini tanlash, mavzuni xar tomonlama yoritish, xar bir o‘quvchining ksziksshi va kobiliyatiga yarasha ma’ruza tayyorlash o‘quvchilarning ixtiyorida buladi. Darsga tayyorgarlik davrida o‘qituvchi tomonidan ijobiy ragbatlantirishning ustunligi va muvaffaksyatga yullovchi o‘qituvchining mulokot madaniyati, uzaro yordami o‘quvchilarning darsga kszgin tayyorgarlik ko‘rishning muxim omili sanaladi. Ilmiy konferensiya darsinii quyidagicha o‘tkazish tavsiya etiladi:
O‘qituvchining kirish so’zi. Bunda o‘qituvchi dare mavzusi, maqsadi va vazifalari, tegishli rollarni bajaruvchi “olimlar” bilan tanishtiradi. Ilmiy ma’ruzalarni tinglash “Olimlar” mavzu yuzasidan tayyorlagan ma’ruzalarini kurgazmali kurollar asosida bayon etadilar. Ma’ruzalar muxokamasi. Bunda “Olimlar” va sinfdagi boshka o‘quvchilar o‘rtasida mavzu yuzasidan baxs, munozara utkaziladi. Ilmiy konferensiya yakuni. O‘qituvchi mavzu yuzasidan eng muxim tushuncha va goyalarni ta’kidlab, yakunlaydi. b.O‘quvchilarni baholash. Darsda faol ishtirok etgan o‘quvchilar ragbatlantiriladi va reyting tizimiga muvofiq baholanadi. Matbuot konferensiyasi Matbuot konferensiyasi sinfdagi barcha o‘quvchilarning o‘quv - bilish faoliyati faol bo‘lishi bilan xarakterlanadi. O‘qituvchining matbuot darsiga tayyorgarligi bir muncha murakkabrok. O‘qituvchi matbuot konferensiyasini utkazishdan bir xafta avval sinf o‘quvchilarini ikki guruxga buladi. Ularning taxminan 30% parrandalar seleksiyasi soxasida ishlayotgan olimlar va parrandachilik fabrikalarining mutaxassislari, qolganlari respublikamizda nashr qilinadigan gazeta va jurnallarning muxbirlari rolini bajaradilar. Gazetalardan respublikamizda nashr qilinadigan “Uzbekistan ovozi”, “Xalk so’zi”, “Toshkent okshomi”, “Turkiston”, jurnallardan “Fan va turmush”, “Saodat”, “Sikat-salomatlik”ni olish mumkin. Shundan sung, kar kaysi gazeta va jurnal muxbirlarining matbuot konferensiyasida beradigan savollari o‘quvchilar yordamida tuziladi. Bu savollar muxokama kilinayotgan muammoni kar tomonlama kamrab olishi kerak. Savollar mazmuni mukokamadan utgandan sung, gazeta va jurnal muxbirlari va seleksiyachi olimlar roli o‘quvchilarning xokishiga ko‘ra taksimlanadi. O‘qituvchi parrandachilik seleksiyasi bilan shugullanadigan olimlar va mutaxassislar rolini bajaradigan o‘quvchilar bilan alokida tayyorgarlik ishlarini olib boradi. Ularga Qo‘shimcha adabiyotlardan foydalanish va savollarga javoblar topish kaki da ko‘rsatma beradi. Savollarga beriladigan javoblar kiska, aniq, ilmiy jikatdan asoslangan, makalliy materiallarni kamrab olgan bo‘lishi lozim. O‘qituvchi ana shu javoblarni oldin kuzdan kechirishi, agar ularda juz’iy kamchiliklar bulsa, ularni to’g’rilashi, tuldirishi kerakligini o‘quvchilarga topshiradi. Muxbirlar rolini bajaradigan o‘quvchilar kam savollarga javoblar topishi olimlar va mutaxassislar bilan mulokotga kirishi uchuy yetarli darajadagi bilimlarga ega bo‘lishini ta’minlanishi kerak. Mazkur darsga kamma o‘quvchilar ular kaysi rolni bajarishidan kat’iy nazar kizgin tayyorgarlik ko‘rishi lozim. Ish tariqasidagi o‘yinlar Ish tariqasidagi o‘yinlarning asosiy vazifasi o‘rganilayotganlarni amaliyotga va mulokotlar olib borishda zarur bulgan faoliyat kunikmalarini kosil kilishdan iborat. Ukib-o‘rganishni bu shakli murakkab vaziyatlarni ma’lum obyektlarda gavdalantirib, ularga takdid kilish yuli bilan tinglovchilar bilimini samarali tarzda malakaga aylantirishga kumak beradi. Bu yerda model bilan ishlash imkoni beriladi. Bu usul juda kup kollarda qarorlarni jamoa bulib kabul kilish tajribasini urgatadi.
“Kim ko‘p biladi” o‘yini. Bu uyinni geografiyaning xoklagan mavzusini o‘rganishda kullash mumkin. O’yin texnologiyasi: Har bir ishtirokchi biror-bir mavzu yuzasidan bittadan muammoli savol tuza olishi kerak. Savollar yozilgan kogozlarni o‘qituvchi ga topshiradilar, sinf o‘quvchilari ikki guruxga bulinadi. Boshkaruvchi kullarni sanab, xar biriga 1 balldan kuyadi. Har bir savolga bir o‘quvchidan javob suraladi. Agar javob noto’g’ri bulsa usha guruxdan bir ball olib tashlanadi, kaysi gurux kup ball tuplasa, usha gurux golib buladi. “Tovush chiqarmasdan topish” o‘yini. Uyinni boshlashdan avval o‘quvchilarga uyin koidalari tushuntiriladi, uyinda faol qatnashgan va shartlarini oldin bajargan o‘quvchiga baho kuyiladi. O‘yin mazmunini o‘qituvchi geoekologik biron obyekt nomini aytadi. O‘quvchi o‘quv vositasidan shu obyektni geografik kartadan yoki atlasdan kidiradi. O‘yinning borishi: obyektni topgach o‘quvchi unt kulini kutaradi, o‘qituvchiga uzi topgan obyektni ko‘rsatadi, o‘quvchi kuli bilan obyektni ushlab turmasligi kerak, chunki yonidagi bola undan ko’rib olishi va foydalanishi mumkin. Shuning uchuy obyektni topgan o‘quvchi joyning nomini yodida sakdashi zarur. O‘kituvchi oldin topgan va kulini kutargan o‘quvchining oldiga borishi va tekshirib ko‘rishi kerak. “Men topdim, men topdim” deb tovush chikargan o‘quvchilarning topgani xisobga olinmaydi, bu haqida bolalar ogoxlantirilib quyidagi uyinda obyektni birinchi bulib topgan o‘quvchi uni geografik karta yoki atlasdan ko‘rsatishi kerak. Boshka o‘quvchilar kanchalik bilib olganliklarini sinash uchuy ulardan xam obyekt suraladi. Obyektni topgan o‘quvchi utirgandan sung o‘qituvchi yangi obyekt nomini aytadi. Shu tarika uyin davom etadi. “Besh daqiqa” o‘yini. Bu uyinni geografiyada xoxlagan mavzuni o‘rganishda kullash mumkin. O‘quvchilarni stol atrofida shunday joylashtirish kerakki, bir-birining nima yozayotganligini kurmasin. Uyinni O‘qituvchi yoki a’lochi o‘quvchi boshkarib borishi mumkin. U vazifani tanlaydi. O‘quvchi besh dakika ichida topshirilgan topshirikni bajaradi. O‘quvchilar yozishni bir vaqtda tugatishi shart. Masalan, geografiyadan joy nomlari bulsa eng kup nom yozgan va uni izoxlab bergan o‘quvchi golib xisoblanadi. “Aylana” o‘yini. Uyinga ishtirok kiluvchilar doyra shaklida turadilar. Uyin quyidagicha boshlanadi: boshlovchi o‘quvchi “Toshkent” desa, undan ungda turgan o‘quvchi shaxarning oxirgi xarfi ya’ni “t” xarfi bilan boshlanuvchi Uzbekistondagi boshka bir shaxarni aytadi. Masalan: Toshkent - Termiz - Zarafshon yoki Katta Kurgon - Namangan va xokazo. Kaysi o‘quvchi 5-10 sekund davomida shaxar yoki joy nomini ayta olmay tuxtalib kolsa u uyindan chikkan sanaladi. Uyin bitta o‘quvchi kolguncha davom ettriladi, eng oxirida kolgan o‘quvchi galaba kilgai xisoblanadi. “Geografik karta bo‘yicha xayoliy sayoxat" oyini. Sinf bir necha guruxlarga bulinadi. Har bir guruxga karta bo‘yicha utkaziladigan “xayoliy sayoxat” marshruti belgilab beriladi. Har bir gurux turli adabiyotlardan foydalangan xolda, karta bo‘yicha kilingan “xayoliy sayoxat” marshrutida uchragan obyektlarga kiskacha tavsif yozadi. “Sayoxatlar” ma’lum boskichlar bo‘yicha xam utkazilishi mumkin. Masalan, agar shu xafta ichida guruh azolari ko ni karl i baho olishsa va tartibintizomni buzishmasa uz marshrutlari bo‘yicha “sayoxatni” davom ettirishlariga ruxsat beriladi. “Sayoxatni” turli “transport” turlaridan foydalanib utkazilishi mumkin. Xar chorak oxirida “sayohatlar”ning “xisobotlari” taxlil kilinib, uyin davomida sayoxatni uz vaqtida tugatgan va “xisobotlari” yuqori baholangan guruh golib buladi. “Sayoxatlar” uyini hamma sinflarda utkazilishi, sinfda o‘zlashtirishni va intizomni yaxshilashda yaxshi samara berishi mumkin. O‘quvchilarga geografik kartani shartli belgilarini chukur urgatish lozim. Kuy i da geografik kartalarning shartli belgilarini o‘rganishga yordam beradigan uyinlarni keltiramiz. “Munozara ” uyini. Munozara utkazish mavzusi aniq bo‘lishi kerak. Download 0,65 Mb. Do'stlaringiz bilan baham:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish