|
6.Og’riq muammosi
Og’riq— psixoemotsional (ruhiy-asab) doiraga taalluqli og’rig’mustaha sezuvchan maxsus sistema va miyaning oliy bo’limlari tomonidan amalga oshuvchi noxush tuyqu. U to’qima shikastlanishini chaqirishi mumkin bo’lgan ta'sirlardan yoki ekzogen omillar ta'siri tufayli mavjud bo’lgan shikastlanishlardan yoki patologik jarayonlarning rivojlanishidan xabar signal beradi. Og’riqsignalini qabul qiluvchi va o’tkazuvchi sistema notsitseptiv sistema deb ham ataydilar. Og’riqsezgisi adaptiv natijalarni, ya'ni notsitseptiv ta'sirlarni, yoki og’riqkuchli bo’lsa uning o’zini yo’qotishga qaratilgan reaktsiyalarni chaqiradi. Shunga ko’ra normal sharoitlarda og’riqnihoyatda muhim himoyaviy mexanizm rolini o’ynaydi. Nerv sistemasining tug’ma yoki orttirilgan patologiyasi tufayli sezishdan mahrum bo’lgan odamlar shikastlanishlarni sezmaydilar, bu esa nihoyatda og’ir ahvollarga olib kelishi mumkin.
Og’rig’ning to’la-to’kis ifodalangan, ko’pchilik tomonidan tan olingan nazariyasi yo’q. Shu vaqtgacha yaratilgan bir necha nazariyalarning har biri bu masalani tushuntirishda u yoki bu tomoniga urg’u beradi. Misol tariqasida ulardan keng tarqalgan ba'zilarini ko’rib chiqish o’r inlidir. Melzak va Uollning «darvoza nazorati»nomli nazariyasiga binoan afferent kirish sistemasining orqa miyada notsitseptiv impulsatsiyaning o’tishini nazorat qilib turuvchi sistema ishlaydi. Bu nazorat elimshak substantsiyaning tormozlovchi neyronlar va chetdan yo’qon tolalar orqali tushuvchi impulsatsiyadan faollashuvchi histirma neyronlar, orqa miyadan eng yuqori bo’limlar, jumladan bosh miya po’stloqidan pastga tushuvchi ta'sirlar tomonidan va shuningdek haddan tashqari notsitseptiv rag’batlanish vaqtida yuzaga keluvchi ta'sir tomonidan amalga oshiriladi. Bundach nazorat og’rig’ni sezuvchi sistemaning oliy bo’limlariga qarab og’riqyo’llari orqali yuqorilashadigan T-hujayralar ishlab chiqaradigan impulsatsiya oqimini va ularning faolligini tartibga tushiruvchi, ramziy til bilan aytganda «darvozadan» iboratdir. Ushbu nazariyaga ko’ra patologik og’riqdarvoza nazoratining tormozlovchi mexanizmlarini T-hujayralar chetdan va boshqa manbalardan chiquvchi turli stimullar ta'sirida faollashadi va notsitssptiv sistemaning yuqorida joylashgan bo’limlariga shiddatli impulsatsiyani yo’naltiradilar. Turli manbalardan qitiqlashlarning tormozlovchi nazorati buzilgan T - hujayralarga doimiy tushib turishi patologik og’riqpaydo bo’lishining sharti hisoblanadi. Ammo «darvoza nazorati» nazariyasi asosida markaziy chiqib kelishga ega bo’lgan og’riqsindromini tushuntirish amri maholdir.
Generator chetdan yoki boshqa manbalardan qo’shimcha stimulyatsiyasiz faolligini o’zi quvvatlab turishni rivojlantira olishi mumkin bo ’lgan giggerfaol neyronlar agregatidir. Generator faqat orqa miyaning afferent kirish sistemasida (dorsal shoxlarda) emas, balki notsitseptiv sistemaning boshqa bo’limlarida ham paydo bo’lishi mumkin, bu esa og’riqsindromining kelib chiqishini belgilaydi. Notsitseptiv sistemaning qandaydir bo’limida (masalan,orqa miyaning dorsal shoxlarida) paydo bo’lgan birlamchi generator ta'sirida patologik jarayonga og’riqsezuvchi sistemaning boshqa tuzilmalari ham jalb etiladi, ularning jami va o’zaro munosabatlari faolligi normal bo’lgan xarakterdagi va patologik og’rig’ni shartlovchi yangi patodinamik tuzilmadir. Bunday tuzilma patologik algik sistema (PAS) bo’lib, og’riqsindromining patofiziologik asosini tashkil etadi. Og’riqsindromining mazmuni PAS-ga og’riqsezuvchanlik sistemasining qaysi tuzilmalari kirishi bilan belgilanadi.
7.Shok
Keyinchalik , shok qatoriga kiritiluvchi xolatlar doirasi kengaygan sari shok xaqidagi tasavvur o’zining dastlabki ma'nosini ko’p jixatdan yo’qotdi. Buning isboti tariqasidashok deb tan olingan, ammo unga taaluqli bo’lmagan xolatlarni va bu masalada mualliflar o’rtasida xanuzgacha yagona fikr yo’qligini qayd etish va quyidagi bir necha xolatlarni sanab o’tish kifoya. Travmatik, kuyish, gemorragik, gemolitik, og’rig’, gemotransfuzion, anafilaktik, infektsion, toksik, gipoglikemik, kardiogen, nefrogen, akusherlik, atsetilxolin, insulin, orqa miya, sitrat, ruxiy deb nom olganshoklar tafovut etiladi. Albatta, bu jarayonni tushuntirish yoki termin bilan belgilashdan oldin tarixiy ildizlar va ular xaqidagi tasavvurlarning o’zgarib borishini xisobga olish, birinchi navbatda printsipial birlik va farqlarga jiddiy etibor berish kerak. Shunga ko’ra ko’pchilik shok xolatlariga faqat quyidagilarni kiritish to’gri deb xisoblanadi:
Travmatik shok va uning turlari (operatsion, og’riqva x.mustah.)
Kuyish shoki.
Anafilaktik shok.Kardiogen shok (kardiogen kollapsla ayrim asosiy belgilari bilan farqlanadi.) Psixogen (ruxiy) shok (boshqa lari o’rtasida u aloxida o’rin tutadi.)
Koma (grekcha koma-chukur uyku) deb, odatda organizm markaziy nerv sistemasi, ongning turgun yukotilishi, tashki (jumladan, ogrik chakiruvchi) ta'sirlovchilarga javob bermaydigan ogir xollarga aytiladi. Komada boshka EXkabi moda almashinuvlarning buzilishlari va kupchilik fiziologik omillarning reaktsiyalari sunishi kuzatiladi.
Komaning EX dan farklovchi boshka asosiy kursatkichi, bu ongning Tula va turgun yukolishidir. Ammo shuni aytib utish lozimki, kollaps xam, shok xam og’rik kechshanda komatoz xolatga olib keladi. Aslida, istalgan patologik jarayon, agar u organizmning xalokatiga olib kelish bilan tugaydigan bulsa,klinik ulimdan oldin u eki bu darajada xamda muddatda namoen buladigin komaga olib keladi. Komatoz xolatlarning sabablari nixoyatda turlicha va ularni chikishiga kura ekzogen xamda endogen turlari bo’lishi qabul etilgan. Ekzogen turga quyidagilar kiradi Travmatik koma ( bosh miyaning tashqi mexanik shikastlanishi).
Gipo va gipermetik koma (umumiy sovqotish, qizish, oftob urish).
Ekzotoksik (alkogol, sanoat zaxarlari, is gazi, dorivor moddalar, zamburug’lardan zaxarlanishlar). Alimentar ( og’ir, davomli ochlikda).
Gipoksik ( nafas olinayotgan xavoda kislorod taqchilligi).
Nur ta'sirida ( ionlovchi radiyatsiyaning katta dozalarda ta'sir etish).
Foydalanilgan adabiyotlar:
Robbins. Basic. Pathology.(9th.Edition)California- 2013y
KyMap.,Acrep. ,Фаусто.,Аббас.-Основы заболeваний патологии Роббинсу и Котрану. California -2015г.
.H.Y.Karimov., Saidov.S.A., SH.SH. Bobojonova. Patologiya. T., “Tafakkur qanoti”, 2014y.
Abdullaev N.X., Karimov H.Y. Patofiziologiya. T., “Ibn Sino” nashriyoti.,1998 y.
AMALIY MASHG’ULOT MATERIALLARI
Do'stlaringiz bilan baham: |
